De Biblebelt
Afgelopen zaterdag is in het Museum Catharijneconvent (Utrecht) de tentoonstelling ‘Bij ons in de Biblebelt’ afgesloten. Ik hoorde de directeur zeggen dat de bezoekersaantallen bijzonder waren, ik ving ‘bijna 70.000’ op. Vorige week dinsdagmiddag, een gewone doordeweekse dag en het was echt druk! Een bijzondere tentoonstelling, die toch gemengde gevoelens achterlaat. Het moet eerlijk gezegd, de tentoonstelling was prachtig opgezet, maar het was toch wel een beetje ‘aapjes kijken’. Al die mooie foto’s, die korte filmpjes; natuurlijk geeft het een beeld van een groep gelovigen in ons land. Maar het was behoorlijk veel ‘brede en smalle weg’. Als gereformeerde jongen heb ik toch een redelijke afstand tot de reformatorische wereld, maar tegelijkertijd ligt het gedachtegoed van de reformatorischen heel dicht bij die van de gereformeerden. Veel uiterlijkheden en de daarbij behorende regels van de reformatorischen, waren in mijn jeugd ook de onze. Wij waren dan wel niet van de ‘zwartekousenkerk’, maar een buitenstaander zag wel heel veel overeenkomsten. En laat het duidelijk zijn, gereformeerden en reformatorischen hebben en lezen precies dezelfde Bijbel. En voor beide is de Bijbel; het levende Woord van God. Als cultureel verschijnsel is de Biblebelt best bijzonder, dat ontken ik niet. Al die plaatsnamen aan het begin van de tentoonstelling, heel herkenbaar. Maar tegelijkertijd ook de constatering dat in veel van die plaatsten lang niet iedereen zich schaart onder het gehoor van een ‘zware’ reformatorische predikant.
Toch ook wel een beetje bijzonder is dat er zoveel reformatorischen hebben meegewerkt aan deze tentoonstelling. Zelfbewust stonden ze op foto’s en deelden hun verhaal. En tegelijkertijd vroeg ik me steeds af, maar is dit zo bijzonder? Is het om een buitenstaander te laten glimlachen bij de preek van een Gereformeerde Gemeente dominee, waarin zoveel herhaling en onbegrijpelijk en archaïsch taalgebruik zat, dat er geen touw aan vast te knopen viel? Is het de glimlach om ‘zingen met bovenstem’ of de vrijwel identieke interieurs van jonge reformatorischen? Aan de andere kant is het ook mooi dat er zoveel verbondenheid en gemeenschappelijks is binnen deze ‘zuil’. Is dit wat Jezus bedoelde met ‘wel in de wereld, maar niet van de wereld’ in Johannes 15: 19?
Toch moest na al dat ‘reformatorische geweld’ het mooiste nog komen. De laatste zaal was bestemd voor ‘reformatorische kunst’. Eigenlijk bedoelden ze denk ik, kunst gemaakt door kunstenaars die zich rekenen of rekenden tot de wereld van de Biblebelt. We liepen Martijn Duifhuizen tegen het lijf, hij wilde op de foto met zijn kunstwerk samen met de directeur van het Museum Catharijneconvent (voor zijn portfolio). Heel kort hebben we elkaar even gesproken en natuurlijk wist hij zich te herinneren dat hij voor ons een exemplaar van Communio Sanctorum had gemaakt. Een heel klein werkje met 1000 namen, waartussen die van Roelof Harm Wimmenhove. Ik heb daar in november 2017 over geschreven. Op de tentoonstelling was ook een exemplaar van Communia Sanctorum te zien. En naar mijn idee totaal niet passend bij de tentoonstelling, maar wel heel indrukwekkend, Duifhuizens grote werk: ‘Kruisiging’. Eén van de ideeën achter dit werk is dat het middelste witte vlak Jezus Christus is en met links of met rechts een perfect vierkant vormt. Ook was er muziek bij te luisteren. Martijn stuurde mij later nog een link met muziek van componist Kees Wisse. Martijn: “Tip: het was best wel druk. Eigenlijk is het mooi om de muziek thuis in stilte te luisteren denken aan de kruisiging… ” Dit werk maakte het bezoeken van de tentoonstelling meer dan waard. En Martijn voegde er nog een prachtige relativering aan toe, “Uiteindelijk zullen we allemaal één zijn als volgelingen van Jezus”. Op Communia Sanctorum staan de namen van 500 protestanten en 500 katholieken. Allerlei denominaties bij elkaar op een kunstwerk! Dat is immers onze toekomst! Gereformeerd of reformatorisch zal uiteindelijk niets uit maken, denk ik.
In een vorige blog heb ik het boek van Daan Dekker besproken over de bouw van de Bijlmer besproken. De dikke pil van Murat Isik is als het ware van binnenuit geschreven. Eerder schreef hij ‘Verloren Grond’ over een familie die het oosten van Turkije ontvlucht. ‘Wees Onzichtbaar’ is een indrukwekkend verhaal over een jongen die in ‘De Betonnen Droom’ opgroeit. Je wordt het verhaal van hoofdpersoon Metin ingezogen. En werkelijk alles komt voorbij; volgepiste liften, vuilniszakken die van het balkon worden afgegooid, drugsverslaving… Maar ook de buurman die zich tot het uiterste tegen sloop verzet, de voetbalclubjes en het neerstorten van een Israëlische Boeing op Kruitberg en een tirannieke vader die niet kan aarden in het voor hem vreemde Nederland.
Als je niet gelooft in een Schepper van hemel en aarde, dan ben je toch nieuwsgierig naar waar de mens vandaan komt. Ik denk dat er geen mensen te vinden zijn, die denken dat de mens, als mens, al van eeuwigheid bestaat. Voor vrijwel iedereen staat denk ik wel vast dat ‘de mens’ op enig moment ontstaan is. Of het nu door een Schepper is geschapen of door evolutie ontstaan, ergens op een dag waren er mensen die met elkaar in gesprek gingen. En wanneer je de eerste mogelijkheid uitsluit, omdat er volgens jou geen God, geen Schepper, geen Allah of wat er nog meer zou kunnen zijn tussen hemel en aarde, dan kom je uit bij het verhaal van evolutie.
Het zijn voor ons rare dagen zo half september. Een vriend van Harm die werkt in de States en voor vakantie in Nederland is, komt eten. Vrienden sturen bemoedigende woorden via kaarten en appjes. Gisteravond waren we met vrienden bij elkaar en haalden herinneringen op. Na twaalven hebben we stil gestaan bij de boom op de Nassaukade, brandden een kaarsje en gingen in gedachten terug naar 14 september 2016. Vandaag hebben we ook stilgestaan op Zorgvlied en als gezin ons later rond de tuintafel geschaard en ‘spinazietaart’ gegeten. Het zijn allemaal van die rituelen om nog eens extra stil te staan bij het gemis en verdriet om Harm. En nog steeds missen we hem elke dag, maar de scherpe randjes worden zachter. Gelukkig leven we in een tijd, dat we niets hoeven weg te stoppen, dat het ook niet gek is om nog steeds te huilen om het wrede gemis.
Aan het begin van het jaar vond ik op de plank ‘pas verschenen’ in de biep, het boekje van de ‘Heel Holland Bakt’ presentatrice Martine Bijl over de gevolgen van een hersenbloeding die ze in 2015 kreeg. Op een indrukwekkende manier schrijft ze over wat dat met haar en haar omgeving doet. Prachtige observaties in korte hoofdstukjes gevat; hoe ze lichamelijk en ook emotioneel verandert. Haar gevecht om een gewoon leven te blijven leven en tegelijkertijd ook de aftakeling en beperkingen te aanvaarden. Bijzonder boekje van een bekende tv-persoonlijkheid, die in juni j.l. overleed. Haar verhalen zetten aan het denken, over zinloos lijden (zoals dat vaak genoemd wordt) en of je dan als mens mag ingrijpen. De schrijfster leert de lezer dat het ook goed is om te aanvaarden, dat het leven niet maakbaar is en dat het ook simpelweg bij het leven hoort dat het niet volmaakt is. En dat laatste is nodig in een wereld waarin zoveel mensen streven naar groei en nog meer groei, naar een perfect lichaam en een rimpelloos bestaan… En in de week dat het Sociaal Cultureel Planbureau meldt dat Nederlanders zich zeer gelukkig voelen en meer dan een vette voldoende voor hun bestaan en hun geluk geven (een 7,8), is het ook goed om te beseffen dat het rinkel-de-kink zo maar kan veranderen.
Dit boek kwam ik ook tegen bij de bibliotheek op de plank ‘pas verschenen’. Trouwens niet alles op die plank is van recente datum, sommige medewerkers zetten ‘min of meer aantrekkelijke boeken’ gemakkelijk weg. Michael Palin was niet alleen een zeer origineel lid van Monty Python (typisch Brits cabaret) maar hij heeft ook een aantal prachtige reisdocumentaires voor de BBC gemaakt. Deze documentaires werden later niet alleen op video uitgebracht, maar ook in boekvorm (kijk maar eens bij de boeken en video afdeling van de kringloopwinkel). Die docu’s werden gelukkig nog een beetje in het slow-televisie tijdperk gemaakt. Tegenwoordig wordt in één reisprogramma veel te veel gepropt en draait het net teveel om de bijzondere presentator, maar dit terzijde.
In mijn ‘vakantiedoos’ stop ik meestal meer boeken dan ik tijdens die paar weken kan lezen. Ik kan dan kiezen en een boek ook wegleggen wanneer het niet bevalt. De weduwe van burgemeester Eberhard van der Laan (begin oktober twee jaar geleden gestorven) schreef over haar rouw en over haar drie jonge kinderen op zaterdag een verhaaltje in Het Parool. Trefzeker schreef ze over wat het verdriet en het gemis met haar en haar kinderen deed. Onverbloemd kwamen de tranen, gekke momenten en ook de lach voorbij. Zo herkenbaar!
Soms, wanneer Coos een kraamgezin afsluit, komt ze met een geschenk thuis. Vaak is dat een mooie bos bloemen, soms een leuke fles met inhoud, maar zelden een boek. Maar die ene keer was het een boek door de kraamvader zelf geschreven en gesigneerd. Ook dat boek ging mee op vakantie en niet ten onrechte. Ik ben verzot op schrijvers als Frank Westerman en Jan Brokken omdat ze echte levens in hun boeken weer tot leven wekken. Die levens worden dan ingebed in de geschiedenis en wat ze daarin betekend hebben. Daan Dekker heeft dat gedaan met het leven van stedenbouwkundige Siegfried Nassuth. Nog nooit had ik van deze man gehoord en ook in de Bijlmer, zoals we Amsterdam-Zuidoost nog vaak noemen, heb ik geen standbeeld van hem gezien. Zelfs geen straat is voor zover ik weet, naar hem genoemd! Toch was Nassuth de bouwmeester die de Bijlmer heeft ontworpen. Ongetwijfeld ben ik zijn naam wel tegengekomen bij Murat Isik in ‘Wees onzichtbaar’, maar hij was niet blijven hangen. Na het lezen van ‘De Betonnen Droom’ is het een naam om nooit meer te vergeten. Jazeker, de bedenkers van de honingraatflats zijn naderhand verguisd, de Bijlmer was een megalomaan en mislukt project in de ogen van velen. Maar Daan Dekker laat in zijn boek zien dat, dat wat de Bijlmer uiteindelijk is geworden, door Nassuth en zijn team nooit zo was bedoeld en ook niet bedacht. Harde economische regels en politieke beslissingen hadden een aantal belangrijke uitgangspunten en spelregels veranderd en uitgegumd, waardoor het uiteindelijk een redelijk mislukte stadswijk werd. Al is er in Zuidoost dan geen monument te vinden voor Nassuth, dit boek is een monument en het lezen meer dan waard. Dat laatste ook omdat het verhaal van Siegfried Nassuth over zijn jeugd in Nederlands-Indië, zijn studie in Delft, tot leven komt, afgewisseld met verhalen over de bouw van de Bijlmer. Ook komen enkele bewoners aan het woord om te vertellen hoe het echte Bijlmer-leven eruit ziet.
Het is boeiend om een hedendaagse leefwereld binnen te stappen, die veel mensen alleen maar kennen van de serie ‘Downton Abby’. Het standenverschil in de wereld waar Josephine werkte is echt, en uiteindelijk is het zo benauwend dat ze mee daarom met haar gezin naar Nederland terugkeert. De lezer leert veel over de schijnbaar puissant rijke kasteeleigenaren en dat zet aan tot denken. In deze tijd van een afscheid nemend Brits Rijk van Europa, ga je beseffen dat aan de andere kant van de Noordzee nog steeds heel veel mensen denken dat de wereld er net zo uit ziet als honderd jaar geleden. In dit boek kun je je mooi verplaatsen in die wereld van de ‘bovenklasse’, die schijnbaar alleen iets menselijks toont wanneer het om de gezondheid van de zoon van de housekeeper gaat. Inmiddels is er ook 
Een beetje een rare afbeelding van een boek, maar zo komt de omslag mooi tot zijn recht. [Leerlingen zetten hun boek op deze manier wel eens op tafel, maar dan kregen ze van mij een reprimande. De rug van het boek, ook een ingenaaide rug, zakt zo volledig uit zijn verband.] Ook dit boek kwam ik tegen op de bekende plank in de bibliotheek. De vrouw op de omslag trok mijn aandacht, die had ik eerder gezien. Op dat moment geen idee waar, maar het boek vertelde mij dat ze een poster van het Rembrandthuis had gesierd; vandaar. Nu heb ik door de jaren heen veel over Nederlands beroemdste schilder gelezen, maar dit verhaal was me volledig onbekend. De twee prachtige portretten hangen in een museum in Warschau (Polen). De schrijfster, kunsthistorica Gerdien Verschoor, verhaalt in dit boeiende boek hoe deze portretten van Rembrandt in Polen zijn terecht gekomen. Daar doorheen weeft ze het verhaal over de trieste geschiedenis van het land Polen, Poolse koningen en de laatste eigenaars van deze schilderijen: de Poolse adellijke familie Lanckoroński. Ook dit is een prachtig non-fictie verhaal en leert de lezer veel over een deel van de Europese geschiedenis, waar in Nederland nauwelijks iets over bekend is. Wenen, ooit de hoofdstad van een groots keizerrijk, adellijke families die niet ‘werken’ en alleen maar reizen en kunst verzamelen, wat een boeiende wereld. Ook de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog spelen een rol in het bestaan van de twee Rembrandts, maar ook adellijke moed en de drang om te overleven en eeuwenoude kunstwerken door te geven aan het nageslacht. Een bijzonder boeiend boek, zeer aanbevolen!
In een ND-artikel kwam ik dit boek tegen. Iemand had beweerd dat er zo weinig over het milieu en het beschermen daarvan in Afrika werd geschreven. Maar de schrijver van het artikel wees op dit boek van Helon Habila, een Nigeriaanse schrijver, tegenwoordig woonachtig in de VS. Dit boek gaat over twee journalisten die proberen een ontvoerde blanke vrouw te vinden. Ze dwalen rond in de Nigerdelta waar oliemaatschappijen hele dorpen opkopen, vervolgens vernietigen en ondertussen het milieu ook nog ongelooflijk verontreinigen. Een spannend verhaal met een mooi plot, maar ook een aanklacht tegen onderdrukking en uitbuiting. Bij welke oliemaatschappij kun je nog zonder gewetensbezwaren je tank laten volgooien?
Afgelopen seizoen was er in ‘De Wereld Draait Door’ regelmatig aandacht voor Willem Wilmink (1936 – 2003). Wilmink is vooral bekend als schrijver van liedteksten voor De Stratemakeropzeeshow, Het Klokhuis, De film van Ome Willem, Sesamstraat, J.J. De Bom voorheen De Kindervriend en Kinderen voor Kinderen. Ook schreef hij voor Herman van Veen en veel andere vertolkers van het Nederlandse lied. Liedjes van hem werden in DWDD opnieuw ten gehore gebracht, gedichten voorgelezen en de weduwe van Wilmink mocht aanschuiven bij van Nieuwkerk. Ook deze biografie kreeg ruimschoots aandacht en dat niet ten onrechte. Het is een toegankelijk boek geworden over een wel heel bijzondere man. Het mooie van dit soort verhalen is dat je ook en beeld krijgt van de jeugd van de hoofdpersoon, zijn ouders en ook in wat voor omstandigheden hij of zij is opgegroeid. Wilmink groeide op in Enschede en wanneer ik hem hoorde op de radio of tv, dan was er gelijk herkenning. Zijn Saksische tongval had veel gelijkenis met het Drentse Saksisch dat bij ons huis werd gesproken.
Zo nu en dan wissel ik met Rieke onze oudste dochter een boek uit. Van het ’t Hooge Nest werd zelfs reclame gemaakt op de radio. Na een enkele bladzijde lezen, verdween ook dit boek in de ‘vakantiedoos’. Toen ik er in Frankrijk eenmaal aan begon, bleef ik lezen en wilde weten hoe het met de bewoners van ’t Hooge Nest afloopt.