Volk om een vreemd verhaal / In memoriam Harm 1982 – 2016 (78)
Pastor Tim zit bij ons aan tafel, hij wist zich genodigd voor de lunch. We praten over Harm en dat het weer stilstaan is bij zijn geboortedag, die geen verjaardag meer mag heten. “Is er verschil tussen deze dagen in april en de dagen in september, wanneer jullie stil staan bij zijn dood?” Het is een vraag waar je eigenlijk geen antwoord op weet te geven. Het is wel dat je opeens bedenkt dat het zevenendertig jaar geleden ook prachtig weer was half april en ook vlak bij Pasen. Harm zijn eerste kreten waren te horen op een vroege zaterdagmorgen, bijna een week na het Paasweekend van 1982. Heerlijk weer was het, Coos zat op vrijdag nog met dikke buik, in een zomerjurkje op het balkon. Mooie herinneringen aan vroedvrouw Sam (moest bij haar altijd denken aan de twee vroedvrouwen uit Exodus), nog zie ik haar gerimpelde huid en de sigaretten die ze in een fors tempo opstookte. Wat waren we later die nacht trots op onze eerstgeboren zoon. Het zijn mooie herinneringen die boven komen drijven, ja stilstaan in april bij Harm is anders dan in september. Toch hadden we liever nog een keer de herrie in LAB111 doorstaan of op het strandje bij Pllek gezeten om zijn verjaardagsfeestje te vieren. Nu tranen die opwellen als we 34 rode rozen op Harms graf zetten met in het midden als een hart, drie witte.
Met pastor Tim praten we door over Pasen en de betekenis van het opstandingsverhaal. Dinsdagavond was er een ‘huisconcert’ in onze woonkamer. Alle buren van de Boekweitdonk hadden we uitgenodigd. Sommigen waren bang dat we ze wilden bekeren, maar de tien buren die er waren hebben genoten van ‘Volk om een vreemd verhaal’. Roeland Scherff en Jan Cornelis Blokhuis brachten negen songs ten gehore, die het bijbelse passieverhaal uitbeelden. In de intieme setting van onze woonkamer kwam dat wonderwel goed over. Liederen waar het gaat over de verschrikkingen in deze wereld en het kruisigen van onschuldigen. Over godverlatenheid en schaamte, maar ook over hoop. Afgewisseld door korte teksten uit het lijdensevangelie was het werkelijk een vreemd verhaal. Het doorpraten over het gehoorde ging als vanzelf. Voor wie de muziek ook wil horen, kijk op de site van: Volk om een vreemd verhaal. In deze stille en ook goede week moeten we het maar eenvoudig geloven. Goede vrijdag en paaszondag, twee kanten van de zelfde medaille zegt pastor Tim. Eensgezind zijn we erover bij de lunch; God is er gewoon, en dat is dan ook de kern van het Paasfeest. Dat maakt het verdriet en gemis om Harm, ook na tweeënhalf jaar niet minder. Maar het zorgt er ook voor dat we niet radeloos de longen uit ons lijf janken. Het meest hoopvolle lied van ‘Volk om een vreemd verhaal’ is dan ook ‘Nieuwe morgen’.
Nieuwe morgen kom nu gauw
zucht van verlangen
zucht van verlangen
Leef maar naar de hemel toe
Leef maar naar de hemel toe
Nieuwe morgen komt al gauw
zucht van verlangen
zucht van verlangen
En alvast, bij dezen, mooie Paasdagen gewenst: “De Heer is waarlijk opgestaan!”
Dwars door de vijver achter ons huis loopt de gemeentegrens van de gemeente Diemen. Wanneer je het bruggetje overgaat staat er dan ook een blauw bord met daarop ‘Duivendrecht – gem. Ouder-Amstel’. Aan de andere kant van het bruggetje groeit op dit moment een flinke bouwplaats. Wat ooit een ‘verzinkbedrijf’ was, met flink wat bodemverontreiniging, was later een aannemersbedrijf en opslagruimte. Vorig najaar zijn de oude gebouwen gesloopt en nu is men bezig om er een bedrijfsverzamelgebouw te realiseren. De laatste weken wordt er flink geheid. Ik heb geteld, na 365 slagen was de buis in de grond. Een mooi procedé trouwens, men slaat een holle buis de grond in, laat er een passende bewapening in zakken en men giet vervolgens beton in de buis. Vervolgens trilt men de buis weer naar boven en de betonnen paal zit in de grond; vierentwintig meter, is mij uitgelegd. Canadese familie die hier een paar weken geleden logeerde snapte er helemaal niets van. Gelukkig was mijn steenkolen Engels net voldoende om uit te leggen dat een ‘iron tube’ de grond in werd gestampt, ‘and after that: they do cement with steel in the tube’. Gelukkig is men met het laatste gedeelte bezig en zal eerstdaags het heien wel over zijn. Ook vanmorgen werden we er wakker van, ondanks het feit dat ons raam dicht was in verband met een overvloed aan boom-pollen. Half wakker probeerde ik mee te tellen, het lukte niet en ik dommelde weer in. Al snotterend achter mijn laptop probeer ik het opnieuw, maar weer raakte ik de tel kwijt; totdat ik ging turven. Driehonderdvijfenzestig? Te mooi om waar te zijn, zoveel als dagen in een jaar. Je voelt zo nu en dan ons huis meetrillen. De dagen van een jaar, zo zijn ze weer voorbij. Hetzelfde getal en een paal in de grond, tientallen zijn er inmiddels ingestampt. Mooi om te zien is dat na een meter of tien de buis opeens snel uit zichzelf zakt. Daar moet ondergronds toch flink wat veen zitten.
Verdriet valt dus niet weg te stampen, maar met de Canadese tak van Coos haar familie (nicht Carolyn en haar man John), konden we ons verdriet om Harm delen. Een jaar na het verongelukken van Harm kwam hun tweede zoon om met een motorongeluk. Ik heb indertijd de ‘uitvaartdienst’ via internet terug gezien. Goed was het, om nu te kunnen delen, te huilen, elkaar vast te houden. John tipte mij 
Citaat: “Journeying through Grief is a set of four short, easy-to-read books that offer words of comfort and hope to those grieving the loss of a loved one. Individuals and organizations send each of the Journeying through Griefbooks to grieving people at specific, crucial times during that first year after a loved one dies. Each book focuses on what the person is likely to be experiencing at that time and provides care, assurance, encouragement, and hope. Journeying through Grief is a simple yet powerful way to extend care again and again during that difficult first year. Although the books are designed to help those in the first year of grief, people whose loss was more than a year ago have also found them extremely helpful. Each set includes four mailing envelopes and a tracking card to help you know when to send the books.”
Als ik Hans Werkman ontmoet, moet ik altijd even denken aan de ‘Bond Tegen Vloeken’. Soms heb je dat gewoon bij bepaalde mensen, een associatie die niet meer verdwijnt en meestal helemaal niet meer bij die persoon hoort. In het geval van Hans Werkman is het wel een gekke associatie. Dat zit zo, ooit op de Pedagogische Academie in Groningen moesten we voor het vak Nederlands een speciaalstudie doen. Leraar Nederlands, Bas Nap, attendeerde mij op Werkman, omdat hij alles zou weten over de dichter De Mérode. (Zie mijn 
In mei 2015 ben ik mee geweest met de laatste ‘ND-Hogeland-tocht’ die Hans Werkman leidde. Een tocht met dichter De Mérode als leidraad. Met een bus reden we door het regenachtige Hogeland, naar Uithuizermeeden, Spijk en terug via schilder Helmantel in Westeremden. Werkman schreef er ooit een prachtige gedicht over en één van de regels uit dat gedicht levert de titel voor de ‘Verzamelde gedichten’; ‘Duizend bunder’. In het gedicht laat de dichter een wensdroom vrij: “Geef ons op de nieuwe aarde / duizend bunder nieuwe klei.” Een bunder is hetzelfde als een hectare, een veelgebruikte oppervlaktemaat door boeren. Het zette aan tot wat vreemde hersenspinsels. Leerlingen op school hadden vaak geen idee wat ares en hectares zijn, maar om een idee te geven zeiden we dat een hectare net flink wat meer is dan een gewoon voetbalveld. Twee hectare is ongeveer drie voetbalvelden. Duizend bunder klei, vijftienhonderd voetbalvelden; wie kan zich daar nog iets bij voorstellen? Waar een are 100 m² is, is een hectare of bunder dus 10.000 m². En zo maakt 100 bunder een vierkante kilometer. Duizend bunder is dus 10 km², maar dat valt best mee eigenlijk. Even googelen op Amsterdam; ruim 200 km². Hans Werkman blijft in zijn wens aan onze lieve Heer een bescheiden mens. We wensen Werkman nog vele mooie jaren, met boeken en misschien zo nu en dan een vers gedicht.
Nummer 38 bracht me bij nummer 100. Enkele dagen na het mailtje van Werkman werd op vrijdag 8 januari
Aangezien wij thuis zonder tv opgroeiden, was er alleen de radio. Een grote houten kast met vooraan een prachtig geel luidsprekerdoek en een groen oog. Onder de bovenklep zat een platenspeler, een fantastisch en vernuftig apparaat. Natuurlijk kwam er zo nu en dan muziek uit, maar hoe en wat kan ik me niet echt herinneren. Ik denk niet dat mijn moeder overdag bij het huishouden veel radio luisterde. Wel luisterden we soms naar een hoorspel, Jan Borkus en Donald de Marcas zijn namen die ik nooit vergeet. Maar misschien was dat ook wel een paar jaar later, toen ik op mijn eigen kamer radio luisterde. Van mijn eerst verdiende geld had ik een radio met een ingebouwde cassetterecorder gekocht. En wat was er nu heerlijker om gekluisterd aan het toestel te luisteren naar een hoorspel; Paul Vlaanderen, Biels en Co, de Koperen Tuin, Havank…
We wonen prachtig in Diemen-Zuid. ‘Vrij uitzicht’ aan de achterkant en we hebben buren die elkaar op een gezonde manier in de gaten houden. Natuurlijk zijn er ook wel minpunten op te noemen, maar die kom je in de folders van een makelaar niet tegen. Zo wonen we niet zover van een aanvliegroute van Schiphol, maar echt overlast geeft dat niet. Dat er hier in Diemen-Zuid veel 
Een week geleden zette ik ‘de laatste Jan Brokken’ in de boekenkast. Het indrukwekkende verhaal over ‘consul’ Jan Zwartendijk in Litouwen, ik schreef er al eerder over. Het is een aaneenschakeling van zulke onwaarschijnlijk bijzondere gebeurtenissen, dat je het nauwelijks vanuit ons perspectief kunt begrijpen. De moed die mensen opbrachten om Joodse vluchtelingen te helpen zodat ze op die manier een gewisse dood in de gaskamers ontliepen… En dat op een moment dat er nog nauwelijks iets over de massavernietiging bekend was. Brokken laat goed uitkomen hoe bizar het was dat Zwartendijk er na de oorlog voor op zijn kop kreeg van het Ministerie. Plaatsvervangende schaamte bekruipt je als je leest hoe Zwartendijk daar onder gebukt ging. Gelukkig heeft Brokken na eindeloos speuren ontdekt dat duizenden Joden door Zwartendijk zijn gered! Postuum werd hij dan ook ‘een rechtvaardige onder de volken’.
Afgelopen donderdagmiddag promoveerde er aan de VU een gereformeerde dominee (C.C. den Hertog predikant van de samenwerkingsgemeente CGKV van Nijmegen). Ik kwam een berichtje erover tegen in het blad ‘Onderweg’ en noteerde de datum in mijn agenda; een promotie over dr. Jan Koopmans. Het was de naam van Jan Koopmans die mij triggerde. In de herdenkingsbundel van 25 jaar ‘dr. M.B. van ’t Veerschool’ zoek ik de bladzijde waar zijn naam staat. In augustus 1981 betrok de van ‘t Veerschool, waar ik toen drie jaar werkte, een ‘nieuw’ gebouw. Het oude gebouw tegenover voormalig station Sloterdijk schoof langzaam de bouwput van een nieuw kantoorgebouw in en wij moesten dus verkassen. Aan de Slotermeerlaan kwam het gebouw van de Hervormde Schoolvereniging vrij. De ‘dr. J. Koopmansschool’ had te weinig leerlingen en ging op de in ‘Noordmansschool’. De naam van de dr. Koopmans verdween en inmiddels is ook de naam van dr. M.B. van ’t Veer niet meer verbonden aan een school. Ze hadden gemeen dat ze beide stierven in WOII. Ik heb geen idee of hervormde en gereformeerde predikanten in die tijd enig contact hadden, ook al woonden en werkten ze beiden in Amsterdam. Beiden predikanten liggen trouwens begraven op Zorgvlied. Als leerkrachten hebben we ons in 1981 verder niet verdiept in Koopmans. Volgens de herdenkingsbundel is hij vanwege zijn verzet in de Tweede Wereldoorlog omgekomen. Dat laatste is niet helemaal juist, daarom aan het eind van mijn blog de juiste toedracht. Jaren later kwam ik in een bundel van de Belgische schrijver Geert van Istendael een mooie hommage aan Koopmans tegen. Van Istendael roemt het pamflet van Jan Koopmans dat deze aan het begin de bezetting schreef (november 1940) onder de titel “Bijna te laat”. Koopmans verzet zich daarin hevig tegen de maatregelen van de Duitse overheersers tegen de Joden en vooral ook tegen de Ariërverklaring. Als theoloog vindt hij dat de kerk hier zijn geluid moet laten horen. Als daar dan een dominee op gaat promoveren is dat interessant genoeg om op een koude donderdagmiddag naar de VU te fietsen.
Tijdens het volgen van documentaires op de IDFA vallen er pauzes. Dat is prettig, want je kunt van de ene bioscoop naar de andere of ergens een kop koffie nuttigen. Gisteren moest ik van de Munt naar het EYE, een klein ritje op de fiets. Op de pont was het snijdend koud, maar wel heerlijk. Met mijn hoofd nog vol Václav Havel had ik daarna genoeg tijd over om es even te snuffelen in de OBA. De OBA aan het Oosterdok is een uniek gebouw met een prachtige collectie boeken, met vast wel iets over Bilderdijk. Die paar dichtregels houden me zo nu en dan toch nog bezig. Het was even zoeken, maar de boeken met nummer 853 gaven zo maar uitkomst. Een dikke pil met de titel “Gevleugelde woorden” was mij ter wille. Onder het kopje VERLEDEN staat de uitspraak van Bilderdijk. En ter verklaring staat erbij: “Er is een oorzakelijk verband tussen gebeurtenissen in het verleden en vandaag. De gedachte is uit het gedicht waarmee Willem Bilderdijk in 1811 afscheid nam van de Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen en Kunsten, in het algemeen taalgebruik overgegaan:
Wat verschijne,
VOORSPELLINGEN IN 1811
