Roel Wimmenhove – De zegen van de Heer die maakt rijk, zwoegen voegt er niets aan toe. Spreuken 10.22

geboortegrond… afscheid

Mijn vorige geboortegrond-blog dateert van 20 december. Ruim vijf maanden later hebben we afscheid genomen. Het was voor oudste broer niet meer vertrouwd om nog in zijn eentje het ouderlijke huis te bewonen. Gelukkig was er geen instortingsgevaar, maar eerder het gevaar van zijn ziekte dat besloten moest worden dat het zo niet langer kon. Gelukkig hebben zijn kinderen een mooie plek voor hem gevonden in een verpleegtehuis, waar hij inmiddels al aardig gewend is. Al met al houdt dat wel in, dat oudste broer menselijkerwijs gesproken de laatste Wimmenhove is die woonde aan de Langedijk in Hollandscheveld. Ooit nummer 6, maar al heel lang nummer 24. Het boek gaat dicht; het huis met alle schuren en werkplaats zijn verkocht. Ongetwijfeld zal een en ander worden gesloopt, in ieder geval het woonhuis, want dat heeft echt zijn beste tijd gehad, oudste broer had de laatste jaren geen zin meer in renovaties.

Nog één keer hebben we over het terrein gewandeld, genoten van de uitzichten, door de schuren gesjouwd en gesnuffeld in de werkplaats. De oudste dochter had het goed geregeld, koffie en thee op de plek waar eens de ‘zwarte schuur’ stond. Ooit voor de varkens, later voor tweedehands meubels en uiteindelijk rommelschuur en onderkomen voor broers die er hun hobby’s konden botvieren. De ooit, volgens zeggen, verstopte geheime krantjes uit de Tweede Wereldoorlog zijn niet meer teruggevonden. Het haalde veel herinneringen boven. Onze eerste wc was er nog, maar op de plek waar ik ooit mijn eigen studeer-slaapkamer had was inmiddels een modernere toiletgelegenheid gemaakt en een keurige badkamer. Ook de zolder was niet meer wat het was. Kleine kamertjes hadden we, waar net een of twee twijfelaars in pasten, waar we dan met z’n tweeën in sliepen. Zelfs de opkamer was kleiner gemaakt. Ooit sliepen we er met z’n tweeën en konden soms niet in slaap komen als ernaast in de woonkamer een verjaardag werd gevierd met veel sigaren en sigaretten.
Na een laatste kop koffie hebben we de kinderen van oudste broer het beste gewenst bij het opruimen van het laatste losse spul, dat kost ze nog wel een paar zaterdagen.

Jongste broer, de orgelbouwer, zorgde voor de nadronk. Soep met broodjes en ondertussen herinneringen ophalen over onze jeugd aan de Langedijk. Mijn ouders zullen het de eerste jaren niet gemakkelijk hebben gehad, getrouwd midden in de oorlog en ze trokken in bij een druk huishouden. Na de oorlog was het inkomen van de kleine boerderij nauwelijks nog toereikend. Op allerlei manieren probeerde mijn vader voor meer inkomen te zorgen. Hij schafte als een van de eerste boeren in de omgeving een paard aan en de daarbij horende landbouwwerktuigen; een maaimachine, een schudder en ook een ploeg. Zo werd hij loonwerker, want bij andere keuterboeren was er werk te over. Omdat hij een gedegen opleiding had gehad op de landbouwschool kon hij dat op die manier mooi te gelde maken, hij zal zeker her en der advies hebben gegeven. Ook begon hij bijgebouwen te plaatsen voor de kippen en de aangeschafte werktuigen. Anderen zagen dat en op die manier kreeg hij ook timmerwerk, wat uiteindelijk uitgroeide tot een bedrijf voor hout en bouwmaterialen. Daarom kon ik het ook niet laten om een van de eerste gereedschappen voor zijn timmerwerk mee te nemen. Mijn vader heeft er waarschijnlijk heel veel gaten mee geboord.
Eensluidend waren we over het feit dat we best met veel vrijheid en ruimte zijn opgevoed en opgegroeid. Omdat ik zevende was in de rij van negen, heb je natuurlijk andere herinneringen dan de ouderen uit ons gezin. Eind jaren zestig en begin jaren zeventig was er veel werk en werd er flink gehandeld. De kleine bedoeninkjes rond Hollandscheveld kregen stromend water en riolering. Keukens deden hun intrede en Wimmenhove wist daar wel raad op. Oude dressoirs werden op het Waterlooplein ingeslagen en kregen een heus granito aanrechtblad, gemaakt door een Italiaanse firma uit Zuidlaren. Een gat in het midden van het dressoir en een likje verf, Bruynzeel kon het niet beter. Later konden ze in de zaak terecht voor nieuwe kozijnen en deuren en alles wat maar nodig was om huizen te renoveren. Een enkele knecht deed zijn intrede en ook een vrachtwagen was nodig om alle bestellingen rond te brengen.
Het betekende ook dat ons gezin het breder had dan toen de oudsten opgroeiden, de schnitzel deed zijn intrede en op zaterdag gingen we niet alleen naar de bibliotheek maar ook de hofleverancier van kruidenierswaren werd bezocht en Hoogeveen had gelukkig in die tijd wel drie boekhandelaren.
Ach, vervlogen tijden, maar we kijken in liefde om. En wanneer we weer eens langs de Langedijk rijden kunnen we meezingen met Daniël Lohues: “Hier kom ik weg.”

Paus Franciscus

‘Oster’ is nog niet voorbij in Hochstadt

We waren Tweede Paasdag nog maar net onderweg voor enkele dagen Duitsland, toen we op de klassieke zender hoorden dat toch nog onverwacht de paus van Rome was overleden. Ik schakelde over naar Radio 1 en hoorde al snel dat ze daar het programma hadden aangepast, geen journalistenforum, maar gelijk contacten met Italië en Vaticaankenners. Kerkhistoricus Paul van Geest kwam aangeslagen aan de telefoon, moest zijn tuinwerk laten liggen. Tot in Duitsland werd er flink geïmproviseerd door verschillende sprekers. Anton de Wit van het Katholiek Nieuwsblad, op stille zaterdag nog te gast bij Tijs van den Brink om te praten over de toename van jonge kerkgangers, moest ook zijn programma omgooien. Vanaf nu alles in het teken van de overleden paus. Maar na alle terugblikken werd het toch maar weer Radio 4, oftewel de klassieke zender. Eenmaal in Hochstadt was er niet zoveel meer te merken van een gestorven paus, bij de katholieke kerk geen vlag halfstok. Later op de avond was er wel een boeiend levensoverzicht over Jorge Mario Bergoglio op een Duitse tv-zender.
De volgende dag bleek de overleden paus bijna de hele voorpagina van het Nederlands Dagblad te vullen. Bij Het Parool was er ook een foto van de paus, maar vulde Ajax toch de helft van de voorpagina. Als gereformeerde jongen sta je natuurlijk wat op afstand, maar ondertussen had deze paus toch ook wel zoveel bijzonders, dat het soms een beetje jaloersmakend werd. Zijn uitspraken over oorlog en vrede vanuit het evangelie en zijn betrokkenheid op vluchtelingen, daklozen en gevangenen waren een voorbeeld voor veel christenen en zeker ook voor veel gereformeerden.

We hadden onze fietsen mee en hebben heerlijk gefietst tussen de wijngaarden, waar de wijnstokken elke dag een beetje groener werden. Hochstadt ligt overigens op de grens van wijnbouw en tuinbouw. Richting de Rijn bedrijven waar groentes worden verbouwd, zoals nu veel asperges , ‘spargel’. Richting de heuvels van de Pfalz groeit de Riesling en ook Spätburgunder, Dornfelder en Grauburgunder. Een omgeving trouwens met veel prachtige fietspaden. In Bornheim passeerden we het opvangcentrum voor ooievaars. Eerst kwamen we daar al langs een fontein met heel veel speelse bronzen varkens, als eerbetoon aan de varkenshouderij, een bijzonder dorp. Een prachtig bord wees ons erop dat we meten oppassen voor de uitwerpselen van ‘der Storch’. De paus zou om het ‘waarschuwingsbord’ geglimlacht hebben, denk ik.

Een paar dagen later waren we in Speyer en liepen daar langs de Dom. De grootste Romaanse kerk ter wereld, een prachtig en indrukwekkend gebouw. Via een zij-ingang stonden we even later bij een kaarsentafel. Ik heb maar de vrijheid genomen om het condoleanceregister te tekenen en Coos kon het niet laten om dat vast te leggen op de gevoelige plaat. Voor mij echt niet de opvolger van Petrus, maar wel een kerkleider die opkwam voor vrede en gerechtigheid. Ik hoop maar dat hij in de laatste ontmoeting met de running-mate van Trump hem heeft gewezen op wat er echt moet gebeuren in deze wereld; bruggen bouwen, geen muren.
Koningsdag waren we weer thuis en konden de plechtigheid volgen die vooraf ging aan de begrafenis van de paus. Afgehaakt ben ik echter bij het aanroepen van zoveel verschillende ‘heiligen’. We moeten het maar beschouwen als de wolk van getuigen uit de Hebreeënbrief en daar scharen we paus Franciscus dan nu ook maar bij. Toen we ’s avonds met buren genoten van de uit Duitsland meegenomen asperges kwam het gesprek als vanzelf weer op de begrafenisplechtigheid. Dan is het toch mooi dat blijkt dat het veel indruk heeft gemaakt, ook al heeft men niets met de kerk en met God. Wat dat betreft is het te hopen dat een volgende leider van de RK-kerk verder gaat in de voetsporen van Franciscus. En in de hoop dat al die wereldleiders zich aangesproken voelen en misschien gaan nadenken, toen ze de preek van de 91-jarige Italiaanse kardinaal Giovanni Battista Re overdachten.

Leendert Valstar, een ‘vroege’ verzetsstrijder

De medewerker aan de balie van het NIOD[1] had toch geen gelijk. In juni 1952 had de Amsterdamse gemeenteraad echt besloten om in Tuinstad-Slotermeer een groot aantal straten te vernoemen naar overleden verzetslieden[2] en nummer 20, van de 27, werd de Leendert Valstarhof[3]. Zo staat het in de analen van de gemeenteraad. Dat er vandaag de dag in deze straat een speciaal bord staat met een grote foto en tekst van de verkeerde Valstar, zette de NIOD-medewerker even op het verkeerde been. Die ‘verkeerde’ Valstar kende hij uit de archieven; een bekende verzetsstrijder, misschien had de gemeente zich wel vergist. Maar nee, de gemeente had zich niet vergist; ‘Stichting Geef Straten Een Gezicht’[4] had zich vergist.
Zij hebben de ‘Leendert Valstarhof’ opgesierd met een uiterst informatief bord over Leendert Marinus Valstar (1908 – 1944)[5], een Westlandse verzetsstrijder. Deze laatste is na de oorlog her en der vernoemd, omdat hij hoorde bij het gewapende verzet (LO/KP) en uiteindelijk op een wrede manier in september 1944 is gefusilleerd in kamp Vught, omdat de bevrijders in aantocht waren. Een min of meer begrijpelijke persoonsverwisseling, alhoewel als je in de straat gaat kijken zie je een blauw straatnaambord met de juiste Valstar en juiste info en enkele meters daarvandaan een bord met een pijprokende Valstar en hele andere geboorte en sterfdata. Niet het ‘gezicht’ van deze straat.

Leendert Valstar, van de Leendert Valstarhof, trad op 1 april 1917[6] in dienst van de gemeente Amsterdam afdeling Militaire Zaken, daarvoor was hij werkzaam op de secretarie van de gemeente Delft waar hij ook geboren was. In 1926 trouwt Leendert met Huibertje Hollaar, samen krijgen ze acht kinderen. In januari 1935 krijgen ze een tweeling, jongens, maar de ene sterft na twee maanden en de ander wordt net een jaar. In de zomer van 1936 wordt er nog een meisje geboren, maar deze zal haar moeder waarschijnlijk niet gekend hebben, want Huibertje overlijdt in oktober 1938. Vader blijft dus achter met zes kinderen, variërend in leeftijd van twee tot elf jaar, een zware opgaaf. Volgens een aantekening in het dossier van Stichting 1940-1945, versleet Valstar zeven huishoudsters, totdat zijn ongetrouwde jongere zus Dirkje, net tweeëndertig geworden, in januari 1941 orde op zaken komt stellen. Leendert en Huibertje hebben op verschillende adressen gewoond en volgens het bevolkingsregister vanaf mei 1934 op Latherusstraat 17-huis. De huizen in deze straat dateren van rond 1930. Leendert werkte op het gemeentehuis en zal op die manier met vrouw en een paar jonge kinderen wel in de nieuwbouw in Noord terecht te zijn gekomen.

Wanneer in mei 1940 de Tweede Wereldoorlog uitbreekt is Leendert al gauw betrokken bij het verzet. Hij was inmiddels bevordert op het stadhuis tot commies[7]. Al snel na de capitulatie kwamen in het geheim ‘voormalige’ militairen (LOF[8]) bij elkaar om plannen te smeden voor de dag dat de Duitse bezetter verdreven zou zijn. Ze dachten na over arrestaties van NSB-ers, het herstellen van de orde en ook het beschermen van essentiële bedrijven. In Amsterdam-Noord was veel industrie, vooral scheepsbouw en Leendert zal waarschijnlijk een aantal zaken in kaart hebben gebracht. En als ambtenaar had hij ook nog het voordeel dat hij op het gemeentehuis allerlei gegevens bij elkaar kon sprokkelen. Chris Bührmann (werkzaam op het gemeentehuis van Diemen) schreef een boek over de organisatie waar hij bij betrokken was en waarvan ook Valstar deel uitmaakte[9]. “Als Commandant van Wijk II Groep Noord, was bij het oprichten van de organisatie opgetreden de reserve-Kapitein der Infanterie, L. Valstar. In December 1941[10] was Valstar door verraad gearresteerd. Bij zijn verhoor had hij steeds voorgewend op eigen gezag te handelen. Door deze wijze van optreden heeft hij Groepscommandant Noord en de hogere leiding veilig gesteld. Valstar is nimmer veroordeeld, doch men heeft hem niettemin naar Duitsland overgebracht, waar hij op 2 september 1942, in de leeftijd van 46 jaar, is overleden. (foto no. 18 L. Valstar)[11]

Waarvoor Valstar precies is opgepakt blijft onduidelijk. Bij het NIOD en ook het Stadsarchief zijn daarover geen dossiers. Wel vond ik, dat ook ene Henricus Rempe dezelfde dag werd gearresteerd, deze was ook betrokken bij het LOF dat in 1941 was samengegaan met de OD, de Ordedienst. Getuigenissen in het archief van St. 40-45 vertellen dat het werk bestond uit ‘het vormen van groepen en afdelingen om later als het nodig was alle grooten Gebouwen en Fabrieken te kunnen bezetten. (getuige Jansen, maart ‘48) K. Rempe (familie van H. Rempe, deze kwam ook om in een kamp) zegt in een getuigenis: “Wijlen de heer Valstar was niets te veel, zijn woorden waren altijd “alles wat ik tegen kan werken zal ik niet laten”. Volgens mij heeft hij dit ook trouw gedaan. Ik ben persoonlijk bij hem geweest dat hij onder moest duiken.”
J. Walsema schrijft een brief aan St. 40-45 en meldt dat Valstar is verraden door ene van der Star. “Veldhoen moest in het huis van bewaring verschijnen (Weteringschans, waar Valster was vastgezet) maar ontkende Valstar te kennen… wierp deze aan Veldhoen een blik van grote dankbaarheid toe.” “van der Star later WA en landwachter of SS. Hij wordt nog gezocht!”[12]
Tot medio april heeft Valstar in de gevangenis aan de Weteringschans vast gezeten en is daarna weggevoerd naar Kamp Amersfoort en twee weken later naar Kamp Weimar-Buchenwald. Buchenwald was een werkkamp en volgens de documenten werden de gevangenen zelfs betaald. Als “Verdacht illigaler Betätigung” was hij op 2 april 1942 als nummer 1000 ingeschreven, met S.D. Amsterdam als afzender. De overlijdensakte van Leendert Valstar vermeld dat hij is gestorven op 2 september 1942, “Todesursache akute Colitis (Dickdarmentzündüng)[13]”. Op de Latherusstraat werden eind september een paar lage schoenen en een stel bretels bezorgd, de nalatenschap van vader Leendert. Of de 12,58 RM[14], wat overgebleven was van het werk van Leendert Valstar, ook werden afgegeven is onduidelijk
Op 10 september stond er al een overlijdensbericht in de Delftse Courant van de vader van Leendert. En een dag later had de Standaard (het gereformeerde dagblad) een overlijdensbericht van de Gereformeerde Mannenvereniging waarvan Valstar waarschijnlijk lid was. Men was dus best snel op de hoogte van zijn dood.

De zes kinderen Valstar waren nu wees. Tante Dirkje werd hun voogd en heeft de rest van de oorlog en ook daarna nog een aantal jaren, voor hen gezorgd. Toen een Rotterdamse vriendin haar om hulp vroeg om een Joodse man te verbergen, aarzelde ze niet. Ze schijnt gezegd te hebben, er wonen hier toch al zoveel mensen, die kan er ook nog wel bij. Zo kwam de bijna dertigjarige diamantslijper Tobias Leendert Bamberg in de Latherusstraat terecht. Theo was opgegroeid in de Transvaalbuurt in Amsterdam-Oost, zijn ouders, vijf zussen en een broer zijn allemaal weggevoerd en nooit meer teruggekomen. Eén nichtje van hem heeft het overleefd en werd na de oorlog opgenomen in het gezin Bamberg-Valstar. Dirkje nam de onderduiker na de oorlog mee naar de gereformeerde kerk, hij volgde catechisatie en in februari 1948 trouwden Dirkje en Theo. Ze kregen samen twee dochters, waarvan de oudste nog steeds in haar geboortehuis aan de Latherusstraat woont.

‘De erelijst van gevallenen’ in de Statenpassage van de Tweede Kamer vermeldt op pagina 723 de naam van Leendert Valstar[15]. Een onbekende verzetsstrijder, maar wel één die vanaf het begin van de oorlog begreep dat je je moest verzetten waar je kon. Door te zwijgen tegenover zijn ondervragers redde hij anderen het leven. Het lijkt maar een klein verhaal en doordat hij al in begin 1942 werd opgepakt, bleef zijn verzetswerk onbekend. Pas aan het eind van 1942 en in de loop van 1943 werd het verzet in ons land heftiger. In die zin was Leendert Valstar een voorloper. Daarom is het goed als in Slotermeer de Leendert Valstarhof zijn ‘gezicht’ krijgt.

Dan nog de vraag of Leendert en Leendert Marinus familie van elkaar waren. Gelukkig is er tegenwoordig van veel families een stamboom te vinden op internet, daarom toch maar eens zoeken. De gezamenlijke voorvader zit in de 18^e eeuw. Claas Willemsz Valstar leefde van 1707 tot en met 1780, werd dus 73 jaar. Valstar is wel bij uitstek een Naaldwijkse familie. Jacob Valstar, de vader van Leendert was geboren in Naaldwijk en zijn hele voorgeslacht, waaronder veel tuinders, tot en met de betovergrootvader van Leendert, allen geboortig in Naaldwijk. Leendert Marinus Valstar was ook geboren in Naaldwijk evenals al zijn voorvaders. Alleen bij de gezamenlijke voorouder Claas Willemsz staat dat deze geboren is in de Oranjepolder. De Oranjepolder is een polder en voormalig waterschap in de gemeenten Maassluis en Naaldwijk.

De vergissing uit het begin van dit verhaal, is niet de enige. Wanneer je op Wikipedia[16] gaat zoeken naar Leendert Marinus Valstar, is er een goed verhaal over hem te vinden. Bij het verhaal staat geen foto van deze Leendert Marinus, maar een mooie foto van twee gemeentearbeiders met straatnaamborden, bestemd voor de nieuwe straten in Slotermeer. Maar ja, die straat is genoemd naar Leendert Valstar, niet die van het verhaal. Er staat zelfs aan het eind, dat er in Slotermeer een straat is vernoemd naar de verzetsstrijder in het artikel. Maar nee dus.

[1] Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies

[2] “De behoefte aan namen voor overige de overige straten van Tuinstad-Slotermeer biedt de mogelijkheid, de bij ons reeds lang bestaande wens te vervullen, overleden verzetslieden in straatnamen te gedenken. De namen dergenen die wij U voor het eerste gedeelte van Tuinstad-Slotermeer daartoe voorstellen te kiezen, zijn ontleend aan opgave van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie.” Citaat uit het Gemeenteblad van 20 juni 1952. Op 27 juni werd aldus besloten, 27 gesneuvelde verzetslieden krijgen een straatnaam.

[3] Leendert Valstar, geboren te Delft 11 juni 1896, overleden in kamp Buchenwald 2 september 1942

[4] De Stichting heeft toegezegd dat het wordt aangepast, wanneer er een juiste foto beschikbaar is.

[5] Over hem is op Wikipedia meer te vinden. Zie noot 16.

[6] Gemeente Amsterdam meldt dit op de vraag van Stichting 1940 -1945. Deze Stichting kende na de Tweede Wereldoorlog uitkeringen toe aan weduwen en wezen waarvan de man of vader was omgekomen in het verzet tegen de Duitse overheersers.

[7] Commies is een voormalige ambtelijke rang in Nederland. Het gaat om een administratieve ambtenaar van middelbare rang, lager dan een referendaris, maar hoger dan een klerk (bron: Wikipedia).

[8] LOF = Legioen Oud-Frontsoldaten

[9] “Het Algemeen Hoofdkwartier maakt bekend……” In het archief van NIOD bevindt zich een afschrift van het niet gepubliceerde manuscript.

[10] Moet zijn 9 januari 1942

[11] Foto niet aanwezig in het archief van NIOD

[12] Dossier over Leendert Valstar van Stichting 1940-1945, in het Nationaal Archief te Den Haag

[13] Doodsoorzaak: acute colitis (ontsteking van de dikke darm)

[14] Reichsmark (R.M.)

[15] Op pagina 724 staat Leendert Marinus Valstar vermeld.

[16] https://nl.wikipedia.org/wiki/Leendert_Valstar

opa Fake, opoe Liebigje en AI

Kunstmatige intelligentie of artificiële intelligentie (AI) begint steeds gewoner te worden. Terzijde opgemerkt dat de meeste mensen spreken over AI en niet de hele term uitspreken vanwege zijn onuitspreekbaarheid en de afkoring KI is nooit echt ingeburgerd voor kunstmatige intelligentie. Ik ben er trouwens wel voorstander van om alleen de Nederlandse term te gebruiken. In het praatprogramma ‘Eva’ zat Alexander Klöpping weer eens aan tafel. Hij weet alles, nou ja, bijna alles, over kunstmatige intelligentie en liet zien hoe hij na een lezing op een school feedback kreeg van ‘AI-programma’, dat via een microfoontje meegeluisterd had. Indrukwekkend en zeker hier en daar zeer goed ter zake. Klöpping liet bijvoorbeeld ook zien hoe kunstmatige intelligentie inmiddels op een slimme manier psychologische hulp kan geven. Word ik er bang van of verontrust het? Moeten we er ons tegen verzetten? Soms zijn simpele antwoorden niet zomaar te geven.

Ooit vond ik het overdreven dat het hoofd van onze school iets begon met computers. Bij het katholieke administratiekantoor volgden we (min of meer verplicht) onze eerste cursussen op een computer. We gebruikten in die tijd nog van die slappe floppy’s. Later werden ze kleiner, met een schuin hoekje. Op de rommelkamer heb ik her en der nog stapeltjes liggen. Geen idee of er nog wat op staat en hoe ik het er af zou moeten krijgen… ‘Error’, dat was voor ons in die begintijd wel een heel belangrijke term en we hebben zeker veel fouten gemaakt. Uiteindelijk wende het, kochten we ook voor thuis een computer en nu in 2025 weten we niet beter. De grote kasten en beeldschermen werden een simpele laptop, waarop ik nu mijn blog kan invoeren. Verandering, het is blijkbaar niet tegen te houden en we raken er snel aan gewend. Waar we in het begin nog morele en ethische bezwaren zagen, maken we er nu volop gebruik van. Onze grootouders zouden er niet veel van begrijpen, dat is zeker.

Het zijn van die gedachten die bij mij opkwamen toen mijn broer de foto van opa Fake en opoe Liebigje ‘door AI had gehaald’. Waar het dus al niet goed voor is. Afgelopen weekend waren we namelijk met broer, zus en schoonzus op het Drentse platteland. Broer had twee oude fotoalbums meegenomen, die ooit door onze moeder zijn volgeplakt met foto’s uit de ‘blikken doos’. Die doos was best bijzonder, die kwam zo nu en dan op tafel en dan moest va of moe vertellen wie het allemaal waren op die foto’s. Trouwfoto’s van ooms en tantes, oude schoolfoto’s, foto’s van onderduikers Frans en Gijs, enzovoort. Intrigerend en de verhalen erbij maakten indruk. Eén van de mooiste foto’s uit die doos, is er één met onze grootouders en hun gezin. Voor zover we konden achterhalen is de foto gemaakt bij het 25-jarig huwelijksjubileum van onze grootouders. Thuis spraken we trouwens altijd over opa en opoe. Opa Fake woonde toen we klein waren bij ons in, maar je kunt het ook omkeren, wij als gezin woonden bij hem in. Toen onze ouders trouwden in oktober 1942, gingen ze bij de ouders van onze vader inwonen. Zijn oudere broer Harm woonde er ook nog , dus dat werd toen een heel huishouden. Mijn oudste zus en broer werden in de oorlog geboren, allemaal in dezelfde woning. Kort na de oorlog overleed opoe Liebigje, ze had waarschijnlijk Parkinson (de ‘bibberziekte’ zegt mijn zus). Op de trouwakte van mijn ouders zet ze dan ook niet haar handtekening, ze kan het niet meer; vanwege hevig beven. Op een oudere akte is haar naam wel te vinden en is te zien dat de k’s van Kikkert (haar familienaam) alle kanten opgaan.
Als de foto echt in 1928 is genomen (fotograaf met een driepoot, die onder een zwarte doek kroop), dan zijn opa en opoe allebei 53 jaar, ze waren beide geboren in 1874. Van links naar rechts: ‘kleine’ oom Harm (14), tante Hennie (19), onze vader Roelof (11), ‘grote’ oom Harm (23), tante Manna (17) en tante Marie (zittend, 21). Als zwart-wit foto is hij al heel bijzonder, maar nu in kleur geeft het meer leven. Ze kijken allemaal behoorlijk streng op deze foto, maar misschien was dat vanwege de lange sluitertijd, je moest natuurlijk wel strak naar de fotograaf blijven kijken.

Opa Fake woonde dus bij ons in. Een bed, een stoel en een kachel met daarnaast op de grond het spuugbakje. Met een mooie boog kwam daar het bruine drap van zijn pruimtabak in. Eind 1964 is hij gevallen en brak zijn heup. Omdat mijn moeder hem niet kon verzorgen, is hij de laatste weken door tante Marie verzorgd. Op zondagmorgen na kerktijd gingen we dan bij hem op bezoek. “Ooh, bin ie der ientie van Roelef…” Een eigenzinnige man moet het geweest zijn, hij joeg een keer Duitse soldaten van het erf die op zoek waren naar onderduikers. Als mijn moeder druk was en hij niet snel genoeg zijn eten kreeg, dan sloeg hij met zijn lepel op de rand van zijn bord en riep: “Jantie, eet’n…”

NB Op radio Klassiek kwam een item voorbij over ‘de Boom van het Jaar-verkiezing 2025’. Nu onze oudste broer niet meer thuis kan wonen vanwege zijn ziekte, heb ik de ‘beroemde es’ waar hij altijd liefdevol over sprak genomineerd. Ik kon alleen niet uitvinden op wiens grondgebied deze boom staat. Maar er is vast een bloglezer die mij verder kan helpen. (zie blog: Geboortegrond)

leestips in de boekenweek

DE MEDISCHE OMERTA – Jim Reekers kwam uitgebreid in het nieuws na het verschijnen van zijn ‘memoires’. Hij schudde dan ook flink aan het zorgsysteem, zoals we dat op dit moment kennen. Als medisch specialist (emeritus-hoogleraar in de interventieradiologie) heeft hij uitgebreid de misstanden in de zorg opgetekend. Daarmee spaart hij zijn beroepsgroep niet. Volgens Reekers kan het systeem beter en ook goedkoper. Een boeiend relaas en een must voor hen die regelmatig gebruik maken van ons zorgsysteem. Reekers informeert breed, maar geeft ook aan wanneer we het systeem overvragen. Zijn betoog relativeert zeker de vaak met veel bombarie aangekondigde vooruitgang op onderzoeksgebied. Wetenschap is in veel gevalllen bepaald niet onafhankelijk, toont Reekers aan.
Politici zouden het betoog van Reekers kunnen gebruiken om verbeteringen te bepleiten en om het nodige aan bezuinigingen voor te stellen. Als eerste zouden ze alle maatschappen moeten verbieden, specialisten gewoon in dienst van het ziekenhuis.

SPULLEN BRENGEN – Ruslandkenner Jelle Brandt Corstius kan geen tochten meer maken door het land waar hij van was gaan houden. Als Jaap Scholten (schrijver en Oost-Europakenner) hem vraagt om mee te gaan met een konvooi naar Oekraïne en daar auto’s en verschillende hulpgoederen af te leveren, zegt hij dit meteen toe. Met een groep vrijwilligers rijden ze door Duitsland en Polen naar Oekraïne. Brandt Corstius geeft een boeiend inzicht in de avontuurlijke reis, maar laat ook het leed van de ‘gewone’ Oekraïners zien. De schrijver steekt niet onder stoelen of banken waar zijn sympathie ligt en hij laat hij goed uitkomen dat het waanzinnige idee van Poetin om Oekraïne in te lijven, op bizarre ideeën is gegrond. Schrijver Tommy Wieringa ging meerdere malen met een Scholten-expeditie mee en schreef daarover het meeslepende ‘Konvooi’.
Inmiddels heeft de veelzijdige Brandt Corstius een docu-serie over Oekraïne gemaakt. “Van Moskou tot Maidan” geeft een goed beeld van een land in oorlog. Jelle Brandt Corstius reist met de trein door het door Rusland aangevallen land. Laat zien hoe belangrijk de spoorwegen zijn, spreekt arbeiders die er voor zorgen dat de troepen aan het front stand kunnen houden. Maar ook het lastige verhaal van jonge mannen die vluchten voor de dienstplicht komt aan de orde. De ingewikkelde geschiedenis van Oekraïne komt aan bod, zoals de Horodomor (een door Stalin veroorzaakte hongersnood met een paar miljoen Oekraiense slachtoffers) en de zogenaamde bevrijding door Hitler-Duisland. Ondertussen worden militaire begraafplaatsen geruimd om plaats te maken voor de slachtoffers van vandaag en morgen. Een boeiende serie en terug te vinden op NPO-start.

LYSBETH – Het jaar 2025 is voor Amsterdam een jubileumjaar, de hoofdstad viert zijn 750 jarig bestaan. Op TV werd er al een hele serie aan gewijd waarin ook de Alteratie van 1578 aan de orde kwam. Amsterdam werd van een Roomse een Calvinistische stad. De Roomsgezinden mochten alleen nog in schuilkerken bij elkaar komen. Het stadsbestuur kwam in handen van de gereformeerden. Je zou hopen dat na de heftige omwenteling in 1578 de Amsterdammers hun lesje wel geleerd hebben. Niets is minder waar. Al snel ontstaat er binnen de gereformeerden een strijd tussen Arminianen (remonstranten) en Gomaristen (contraremonstranten).
De goed geschreven roman van Marlies Medema geeft een inkijkje van binnenuit. Lysbeth is getrouwd met een volgeling van Arminius (Jacobus Hermansz en predikant in Amsterdam) en ze komen in de verdrukking omdat de meerderheid van het stadsbestuur op de hand is van de tegenstanders van Arminius. Het mooie is dat de roman van Medema op ware feiten is gebasseerd. Lysbeth heeft werkelijk bestaan en haar verhaal is bewaard gebleven en nu in de roman van Medema opnieuw tot leven gewekt.
In het gereformeerde belijdenisgeschrift de ‘Dordtse Leerregels’ werd in 1618 geformuleerd hoe je vanuit Gods Woord de leer van de remonstranten moet bezien. Maar het is ook het moeilijkste belijdenisgeschrift en lijkt zo langzamerhand in de vergetelheid te raken. De roman ‘Lysbeth’ kan aanzetten tot een hernieuwd bestuderen van de Dordtse Leerregels en misschien wel het opnieuw doordenken van de achterliggende problematiek. Daarnaast is ‘Lysbeth’ een goed en spannend geschreven boek.

ONS SOORT MENSEN – We lazen dit boek de afgelopen keer voor de leesclub. Juli Zeh is een gevierde Duitse schrijfster, die naast schrijfster ook jurist is. ‘Ons soort mensen’ speelt zich af in een voormalig (fictief) Oost-Duits dorp; ‘Unterleuten’. Elk hoofdstuk heeft steeds zijn eigen hoofdpersoon en legt daarmee gelijk het leven in Unterleuten bloot. Wie wil weten waarom een maand terug de AfD in het voormalige Oost-Duitsland zoveel aanhang kreeg, moet dit boek lezen. Het geeft ook inzicht in de fouten die gemaakt werden na de ‘Wende’, ze komen ruimschoots aan bod. In Unterleuten hebben de dorpsbewoners geleden onder de communistische DDR, maar ze zijn er anderzijds ook door gevormd. Na de Val van de Muur in 1989 moesten de bewoners van Unterleuten zich opnieuw uitvinden, en dat ging niet zonder problemen. ‘Ons soort mensen’ is een intrigerend en ook humoristisch verhaal dat nog lang resoneert.

DIUS – In mijn agenda heb ik een lijst met boektitels waarvan ik vind dat ik ze wel zou moeten lezen. Het Parool en het ND hebben wekelijks recensies en soms noteer ik een titel en waarvan ik denk, hé dat is interessant. Het lastige is alleen dat de lijst soms te lang wordt. Maar zeker als je al meer hebt gelezen van een geliefde schrijver of schrijfster en er komt je een recensie onder ogen die enthousiast is, tja… Dius had ik ook al in de boekhandel zien liggen en gelukkig was hij vrij snel beschikbaar via de bibliotheek. Op de leesclub hebben we ‘De bekeerlinge’ besproken, een fascinerende roman over Joodse vluchtelingen in de tijd van de Kruistochten. Later las ik ‘De opgang’, ook al een bijzonder boek. Dius is weer heel anders, het gaat over een vriendschap tussen een hoogleraar kunstfilosofie met een leerling.
Een prachtig boek over vriendschap, kunst, filosofie, vakmanschap, eenzaamheid en liefde. Hertmans heeft opnieuw een meesterwerk afgeleverd. ‘Dius’ is zo’n boek wat je over een jaar nog eens moet herlezen.

THE GREAT AMERICAN DICTATOR – Helaas kunnen we er niet omheen. In de VS waait een andere wind, ik schreef daar al eerder over. Frank Schaper schreef er drie dikke boeken over Trump. Op de tafel ‘pas verschenen’ lagen deel 1 en 2. Het eerste heb ik meegenomen en doorgebladerd. Intrigerende verhalen met heel veel achtergrondmateriaal over de afkomst en opkomst van deze vastgoedmagnaat, bedrieger en narcist. Bijzonder vond ik een aantal fotopagina’s waarop Trump wordt vergeleken met oud-president Nixon. De gebaren van Nixon heeft Trump ook in zijn arsenaal. Maar ook de gebaren van de beroemde evangelist Billy Graham zitten in het repertoire van de huidige president van de VS. Jort Kelder en andere kortzichtige praatjesmakers op radio en tv zouden de trilogie van Schaper verplicht moeten lezen. Voor Nederlanders zijn veel dingen van de huidige president van de VS gewoonweg bizar. Maar ondertussen hebben veel van onze christelijke geloofsgenoten aan de overkant van de oceaan geen idee waar wij ons druk over maken. Er is zelfs een groep christelijke nationalisten (gelukkig een minderheid) die er als trumpisten de meest bizarre opvattingen op na houden. Ze beweren zelfs dat de blanke Amerikanen de eerste bewoners van hun continent waren. Het huidige stamhoofd van de Plathoofdindianen had echt gelijk, zijn voorouders hadden echt een beter immigratiebeleid moeten voeren.

maart 16, 2025
No Comments
Roel Wimmenhove
boeken

Trump, Mankes en Grote Zwartrok

Het zijn aan de ene kant zeker verwarrende tijden. De Amerikaanse president die samen met zijn vicepresident Europa de gordijnen injaagt en steeds meer rechtse partijen die groter worden in ons werelddeel. Het voelt hier en daar best angstaanjagend. Wat zal er met ons land gebeuren? Moeten we vrezen voor verschrikkelijke puinhopen als in Oekraïne of Gaza? Met kramp in mijn lijf heb ik zitten kijken naar het geraaskal van Trump en zijn vicekompaan tegen Zelensky. Sommige commentatoren duiden het als een puberale ruzie, maar dat was het niet. Het was niet de president van Oekraïne die ruzie maakte, hij bleef zo rustig mogelijk, terwijl hij als een klein jongetje werd afgeblaft. Wat een tenenkrommende, walgelijke en schofferende vertoning. Dat doet terugverlangen naar een weldenkende president als Obama. Het slappe gepraat aan talkshowtafels voegt ook al niets toe. Had ie maar een tolk mee moeten nemen…, had ie maar Trump een vetleren medaille opgespeld…, had ie maar naar Mark Rutte moeten luisteren. Gelukkig is er nog Derk Sauer die stevige taal weet te spreken in Het Parool. Europa, gedwongen om nu eindelijk toch maar eens samen te werken, roept om extra bewapening, honderden miljarden moeten er geïnvesteerd worden volgens mevrouw Von der Leyen.

Vorige week waren we in Museum Arnhem, waar deze maanden een prachtige overzichtstentoonstelling is van de veel te jong gestorven schilder Jan Mankes (1989 – 1920). Tegen alle zogenaamde moderne stromingen in, schilderde Mankes in zijn tijd gewoon figuratief. Het leverde prachtige verstilde schilderijen en grafiek op. Mankes trouwde in 1915 met Anne Zernike, de eerste vrouwelijke dominee van Nederland. Ze hadden elkaar gevonden in hun afkeer van uitbuiting, geweld en de liefde voor de natuur. Ooit op de PA maakte kunstgeschiedenisdocent Willem Meijer ons enthousiast voor de voorlopers van Henk Helmantel en Mankes behoorde daar zeker toe.
Op één van de wanden in Museum Arnhem staat een uitspraak van Jan Mankes uit 1914. “Alleen als het Christendom nog eens waarlijk ontdekt mag worden [….] zullen we als vanzelf de wapenen niet kunnen grijpen.” Een uitspraak om over na te denken en op te kauwen, zeker in het kader van de huidige onrustige politieke tijden. Wat zou het bijzonder zijn wanneer Poetin, Trump en ook de leiders van Europa, zich werkelijk iets gelegen zouden laten liggen aan een evangelie van vrede, verzoening en vergeving. Jan Mankes en zijn vrouw leefden in een tijd dat Europa volop in brand stond. Tijdens de eerste Wereldoorlog sneuvelden miljoenen onschuldige mensen. Nederland was neutraal, maar werd wel overspoeld door vluchtelingen. Mankes wist dus van oorlog en wat voor verschrikkingen dat met zich meebracht. Een andere tijd was het ruim honderd jaar geleden en Nederland hield zich zogenaamd neutraal; ondertussen verdiende het wel miljoenen door zowel met Duitsland als met de geallieerden stiekem handel te drijven. Vandaag verdringen de lobbyisten van de wapenfabrikanten zich bij de voordeur van Defensie. Maar moeten we dit willen? Heeft de boodschap van de Gekruisigde niet een veel sterkere boodschap? Gisteren haalden we een askruisje; “Stof ben je en tot stof zul je weerkeren.” Waarvan akte.

Hoe moeten christenen vandaag reageren op de nu weer ontstane wapenwedloop? Moet ons land perse het defensiebudget op hogen? Moeten we weer munitiefabrieken gaan bouwen? Dringende vragen en ik weet ook niet zomaar het antwoord. Maar de zachtaardige schilder Mankes zet wel aan het denken en ondanks het feit dat hij maar dertig werd, liet hij een schitterend oeuvre na. In Oranjewoud is trouwens een ander deel van zijn ouvre te bewonderen.

Nog een paar kanttekeningen bij de houding van de VS en zijn president. Sommige kranten wezen terecht op de geschiedenis in dezen. De houding van de VS voor WOII was al niet anders. Omdat Japan de VS aanviel en Hitler samenspande met Japan, ging men in de Verenigde Staten overstag. Maar een land als Polen trof toen hetzelfde lot als Oekraïne nu. Polen werd gewoon weggegeven aan Stalin, met alle gevolgen van dien. De Europese landen waren nog aan het bijkomen van WOII en konden dus niet veel betekenen. Laten we dus niet verbaasd zijn.

Pater De Smet tussen zijn vrienden, de Plathoofdindianen.

De volgende kanttekening komt uit een documentaireserie van Arnold Hauben. In ‘De Helden van Arnout’ reisde hij onder andere de Vlaamse missionaris Pieter-Jan De Smet, bekend als Grote Zwartrok, na. Via de ‘Oregon trail’, een eeuwenoud pad richting de Rocky Mountains, gaat De Smet naar de Plathoofdindianen. Hauben reisde hem, tweehonderd jaar later, na en ontmoet in een reservaat (te gek om over na te denken) een achterkleinzoon van het stamhoofd dat indertijd vriendschap sloot met pater De Smet. Zittend aan de rivier praten ze samen over het verleden. Op de vraag van Arnout Hauben wat de voorouders van het huidige stamhoofd anders hadden moeten doen, zegt het stamhoofd: “Ze hadden een ander immigratiebeleid moeten voeren!”
Voor wie weinig van de geschiedenis van de oorspronkelijke geschiedenis van de Indianen weet, kan op internet veel vinden. Lees het boeiende artikel op “De Katholieke Contrareformatie in de 21^ste eeuw” over pater De Smet. Huiveringwekkend hoe men toen medemensen uitroeide en marginaliseerde, er is onder Trump niet veel veranderd lijkt het.

Dacia

Op 20 december schreef ik een blog onder de titel: ‘geboortegrond’. We sloten ons reisje door het noorden van het land af met een bezoek aan het Drents Museum. Jazaker, hetzelfde museum dat afgelopen weekend zo in het nieuws was. De reden was de boeiende tentoonstelling over de Hoogeveense kunstenaar en schrijver Albert Steenbergen. Broer Henk had mij geattendeerd op het boek dat bij de tentoonstelling hoorde en wees mij er op dat het bij ‘De Slegte’ al in de aanbieding was. Een boeiend boek, met een goed overzicht van het leven en werk van de Hoogeveense kunstenaar.
Omdat we eerst de kunstwerken van Steenbergen hadden bekeken kwamen we min of meer aan het eind terecht van de vaste tentoonstelling ‘Labyrinthia’. De zalen over de turfwinning waren mooi vormgegeven en maakten duidelijk wat voor impact de turfwinning in ZO-Drenthe heeft gehad. Een volgende keer gaan we de hele tentoonstelling nog eens bekijken.
Na de lunch zijn we afgedaald in ‘Dacia – Rijk van goud en zilver’. Bij Dacia had ik alleen maar een beeld van een goedkope Roemeense auto. De tentoonstelling krikte ons kennisniveau gelukkig flink op. Omdat we niet zoveel tijd hadden, zijn we er vrij snel door heen gegaan. Gelukkig heb ik wel een foto gemaakt van de beroemde gouden helm van Coțofenești uit circa 450 voor Christus. Achteraf gezien dus best bijzonder, want inmiddels hebben de dieven deze helm laten onderduiken of zelfs omgesmolten. De topstukken waren best bijzonder, maar we hadden wel indrukwekkender tentoonstellingen in de ondergrondse zaal gezien. Er was heel veel schriftelijke info en ook werden jonge bezoekers gestimuleerd om zelf sieraden te maken. Wel mooi om een vergeten volk op deze manier weer voor het licht te brengen. Dacia (of Dacië) was een groot rijk in het huidige Roemenië. (500 v.Chr. tot ongeveer 250 n.Chr.) Omdat de Romeinse keizers zich belaagd voelden door dit rijk en ook uit was op hun grondstoffen (goud) ging keizer Trajanus de strijd aan. Hoofdstad Sarmizegetusa werd met de grond gelijkgemaakt en de bewoners werden of gedood of tot slaaf gemaakt. Trajanus maakte zijn werk af door Dacia volledig te romaniseren. Daarmee verdween Dacia min of meer in de nevelen van de geschiedenis.
In die zin is het verhaal over Dacia, waar dus ook die prachtige helm een onderdeel van is, een waarschuwing. Kijk naar wat er op dit moment gebeurd in Congo. Rebellen trekkend moordend vanuit Rwanda het land binnen, met als uiteindelijk doel; de grondstoffen. En hoe vaak was het in onze eigen vaderlandse geschiedenis de zoveelste zwarte bladzijde; grondstoffen uit Suriname, uit Indonesië en zoveel andere landen. Vaak ging dat gepaard met bloedvergieten, onderdrukking van de oorspronkelijke bevolking en het uitbuiten door slavernij. Het verhaal van de Daciërs is dus een spiegel voor ons vandaag. Waarbij ook moet worden aangetekend dat de koningen van Dacia ook geen lieverdjes waren.

NB Het laatste nieuws is dat er verdachten zijn opgepakt, maar dat de helm nog niet gevonden is. (29-1-2025 : 22.42)

Het radicale midden

Sinds gisteren is er een bestand tussen Israël en Hamas. Nog wankel allemaal, geen vrede en de gevolgen van de strijd zullen nog jaren en jaren doorwerken. Natascha van Weezel schrijft vandaag in Het Parool dat het nog maar een begin is. Hoop op een langdurige vrede is nog ver weg. En de manier waarop de strijders van Hamas in nieuwe pick ups met de drie vrijgelaten vrouwelijke gijzelaars aan kwamen, stemde niet tot vreugde. Maar het meest bizar vond ik het verschil in aantallen. Eén gijzelaar tegen dertig Palestijnse gevangenen. Het stemt bepaald niet hoopvol.

Op de tafel ‘pas verschenen’ vond ik het boek van Natascha van Weezel. Zo nu en dan geeft ze haar mening aan een praattafel op tv. Bewonderingswaardig vind ik hoe ze steeds weer de nuance weet te benoemen. In haar boek ‘Hoe houd je je hart zacht’ pleit ze voor het ‘radicale midden’. Het levert een boeiend boek op, waarin ze haar eigen geschiedenis verweeft met de geschiedenis van Israël. Maar daarnaast legt ze ook uit waarom ze zo fel is tegen de huidige Israëlische regering, maar ook tegen de ‘7 oktober-aanval’ van Hamas. Aangrijpend is hoe ze vertelt over beledigingen aan haar adres op sociale media en ook in de publieke ruimte. Soms grijpt het je naar je keel en plaatsvervangende schaamte bekruipt je. Het is dapper hoe ze ondanks alle beschimpingen en aanvallen toch blijft kiezen voor het genuanceerde standpunt. Een overrompelend verhaal, zeker ook voor christenen die soms niet weten hoe ze zich in deze kwestie moeten opstellen.

Nog één keer: de kerk

“We moeten erkennen dat reformatie niet ergert, maar nodig is”. Eén van de reacties die ik kreeg op mijn vorige blog, ik pleitte daarin voor veel meer eenheid tussen kerken. Ikzelf ben niet meer zo van ‘zoek de verschillen’ en als het er te veel zijn, gaan we uit elkaar. Dat kan natuurlijk aan mij liggen, misschien een beetje conflict mijdend? Maar goed, in mijn vorige verhaal heb ik redelijk duidelijk uitgelegd wat er voor mij aan schort. En natuurlijk gun ik iedereen wel zijn eigen kerkje, als je daar gelukkig van wordt, wie ben ik om het een ander te ontzeggen. Maar geef dan niet af op anderen, zij die volgens jou gedoemd zijn en op duidelijk aanwijsbare punten een weg bewandelen die ten kwade is. Je bestaansrecht ligt er toch niet in dat je bij anderen aanwijst wat daar fout is en dan concludeert; zo niet bij ons?! Wij bestaan, omdat anderen het allemaal bij het verkeerde eind hebben…

Zo nu en dan beluister ik de podcast van het Nederlands Dagblad; ‘Dick & Daniël Geloven het Wel‘. Nr. 180 is een uitermate boeiend gesprek met twee broeders uit de Gereformeerde Gemeenten. Ds. Willem Visscher en ouderling Ton van der Schans gaan op een zeer plezierige manier in gesprek met de twee ND-redacteuren (beide afkomstig uit de Gereformeerde Gemeenten). Als buitenstaander heb ik natuurlijk maar een beperkt beeld van dit kerkverband. In mijn begintijd als schoolmeester hadden we leerlingen uit de Gereformeerde Gemeenten op school. Ze wisten veel over de Bijbel en er was een leerling die mij ondervroeg over mijn staat van bekering. Ik had namelijk verteld dat ik, wanneer het Heilig Avondmaal werd gevierd bij ons in de kerk, ik daar ook aan mee deed. Ik wist mij uit genade een kind van Christus. Ik zag de sceptische blik van de vierdeklasser. Later op ouderbezoek leverde dat een boeiend gesprek op, maar zeker ook veel herkenning. Oh ja, op zaterdag kom ik ook broeders en zusters tegen van de GerGem, zij verkopen groenten en kaas op het Diemerplein. We herkennen elkaar als gereformeerden en wisselen wel eens wat uit, dat is mooi.

De beide geïnterviewde broeders in de ND-podcast hielden de luisteraar voor, toen het over de kerk ging; lees Augustinus (354 – 430). En bij dat laatste dacht ik, ja dan vallen veel verschillen weg. Geen idee in welke kerk Augustinus vandaag zou hebben gezeten, maar hij kende de worsteling met het geloof tot in zijn tenen, maar hij wist ook wat ons samen bindt! In zijn tijd nog geen GerGem, geen NGK of PKN, maar zeker discussies en verschillende groepen in de kerk. Ds. Visscher vatte aan het eind van het gesprek het nog eens een keer goed samen: “Het gaat om Christus en zijn gerechtigheid, dat is de kern”. Ik kon alleen maar ‘amen’ zeggen. De conclusie van het interview is voor mij, de kerk van Visscher en van der Schans is schriftuurlijk en bevindelijk. Laat onze kerk nu ook schriftuurlijk en bevindelijk zijn, we hebben de G in ieder geval gemeenschappelijk. En gelukkig zijn er honderden en honderden kerken in ons land die dat ook zijn, er naar leven en het elke zondag ook uitzingen en hardop zeggen.

Afgelopen week draaide in onze dorpsbioscoop een bijzondere film. Met z’n vijven gingen we naar de film ‘Conclave’. Jaren terug had ik al eens de bestseller van Robert Harris gelezen. Een uitermate spannend en boeiend boek. Voor wie van de roomse liturgie houdt is het een zeer onderhoudende film en met alle intriges erbij is het interessant en spannend. Er gebeurt van alles, maar uiteindelijk loopt het toch net weer anders dan je gedacht had. Heel mooi is aan het eind een toespraak van outsider kardinaal Benitez tegen een kardinaal die zichzelf uiterst geschikt vindt om de nieuwe paus te worden: “Wat weet jij van oorlog? Ik heb in Kaboel de rijen met doden en gewonden gezien, christenen en moslims. Als je zegt dat we moeten vechten, waar denk je dat we tegen vechten? Waar je tegen vecht is hier, in je hart, in elk van ons. We moeten niet toegeven aan haat, als we spreken van ‘kanten’, in plaats van te spreken voor elke man en vrouw. We lijken alleen maar bezig met onszelf, met Rome, met deze verkiezingen, met macht, maar deze dingen zijn niet de kerk. De kerk is niet de traditie. De kerk is niet het verleden. De kerk is wat we nu gaan doen.” Toen ik dat hoorde moest ik weer denken aan mijn blog. “De kerk is niet de traditie. De kerk is niet het verleden. De kerk is wat we nu gaan doen.” Wat een prachtige uitspraak. De kerk is een verzameling zondige en gebrekkige mensen, maar al die mensen mogen wel samen het lichaam van Christus vormen. Juist in zo’n kerk horen hoeren en tollenaars thuis, homo’s en lesbiennes, bajesklanten en verslaafden. In zo’n kerk voeren ook zusters het woord en staat de deur voor iedereen open.

Vorige week kwam ik na een interessante bijeenkomst over het archief van George Puchinger, in de VU-bibliotheek een (oud)ouder van Veerkracht tegen. Voorganger geweest, maar inmiddels met emeritaat. Tja, voegde hij mij toe, ook bij de gereformeerden gaat het bergafwaarts, hij noemde verschillende voorbeelden. Gelukkig sloten we het gesprek goed af. De emeritus eindigde namelijk met een boeiende parabel.

Komt een man bij de hemelpoort. Hij vraagt aan Petrus: “Zijn er ook gereformeerden binnen?”
“Nee”, zegt Petrus, “er zijn geen gereformeerden”.
“Maar zijn er dan Lutheranen binnen?” “Nee, geen Lutheranen”.
“Maar dan zijn er toch wel broeders en zusters van het Leger des Heils binnen? Zij deden zo veel voor de armen en verslaafden?” Opnieuw moet Petrus ontkennend antwoorden.
“Maar ik hoor wel mensen, het lijkt wel of er feest is…?”
“Ja”, zegt Petrus, “dat zijn zij, waarvan hun kleren zijn gewassen in het bloed van Christus!” (Hebreeën 9:14 )

PS op irritatie-top 2024

Eén van de waarschijnlijk blijvende ergernissen, ook in 2025, is wel de kerkelijke verdeeldheid. Gelukkig kwamen er in 2024 twee heel kleine gereformeerde kerkgenootschappen weer bij elkaar. De DGK en de GKN, beide afsplitsingen van de voormalige GKv. In beide zit gelukkig een G. Maar uiteindelijk, en dat klinkt misschien negatief, blijft het gerommel in de marge. Waarom zijn er geen acties, ook vanuit deze twee kleine kerkgenootschappen, om zich te voegen bij de NGK of de HHK of de CGK? En waarom is het streven om een samengaan van NGK en CGK inmiddels volledig van de baan? Waarom sluiten we ons toch steeds op in ons eigen gelijk? Het samengaan van GKv en NGK was immers een mooie stap op weg…. Natuurlijk zie ik alle tegenwerpingen al voor me, maar de gemiddelde leden van deze kerken hebben vaak geen idee wat nu echt de verschillen zijn.
Wanneer ik tijdens een ‘Open Ochtend’ in de kerk met willekeurige bezoekers in gesprek kom, is het best lastig uit te leggen van welke ‘denominatie’ de Oosterparkkerk is. Hoog op de gevel staat nog steeds dat het gebouw van de ‘Doopsgezinde Gemeente’ is. “En wat zijn jullie dan, als je dat dus niet bent?”, is vaak een vervolgvraag. Uiteindelijk leg ik maar gewoon uit dat we een kerk zijn waar we geloven in de opgestane Christus, Jezus Gods Zoon. Dat zijn levensreddende boodschap centraal staat in vieringen en in het leven van hen die Hem willen volgen en in Hem geloven. “Ja, dan zijn jullie gewoon een PKN!?”, is soms een vervolgopmerking. Nog maar eens uitleggen dat er kleine verschillen zijn en dat daar een geschiedenis van veel kerkstrijd aan vast zit… Een tijdje terug kwamen bij een kop koffie, de jaartallen nog weer een keer voorbij; 1517, 1648, 1814, 1834, 1869, 1886, 1892, 1944, 1967….. Een nogal verdrietig makend rijtje, maar de gesprekspartner vond het best interessant.
Fred van Lieburg, directeur van het Historisch Documentatie Centrum van de VU maakte in 2023 een vernieuwde kerkenstamboom. Voor de liefhebber geweldig natuurlijk. Maar ook ergerniswekkend, dat christenen het niet voor elkaar krijgen om op één lijn te komen. Moeten we maar blijven verzuchten dat het een vrome wens zal blijven tot Jezus wederkomst? Zou het voor de buitenstaander iets uitmaken of er nu één soort kerk is of honderd verschillende?

In het besef dat onze goede God ook in 2025 met ons meegaat, of we nu wel of niet een noodrantsoen in huis hebben, laten we als kerken maar zoveel mogelijk eenheid uitstralen. En wat zou het geweldig zijn als eens het begin van het schema, aan het eind gewoon terugkeert.

Het ga u goed!