Categorie: kunst

Grafsteen | In memoriam Harm 1982 – 2016 (49)

Er is heel wat mailverkeer aan voorafgegaan, maar nu staat het definitief vast. Zowel het ontwerp als de tekst konden uiteindelijk onze goedkeuring wegdragen. Natuurlijk wilden we het niet, het had zo niet gemoeten. En elke keer wanneer we even een rondgang maken op Zorgvlied vliegt het ons weer aan. Maar aan de andere kant willen we het ook niet laten bij een stukje grond met alleen een groen bordje en een aangevreten plant. Harm verdient een mooie grafsteen, een ‘waardig’ monument; of we het nu willen of niet. Wanneer je gaat zoeken op internet is de keuze voor een monument overweldigend. Mooi blank staal, cortenstaal, glas, oneindig soorten hardsteen en dan ook nog in vele combinaties. Je kunt het haast niet bedenken of het is verkrijgbaar. En wanneer je over de vorm begint is het helemaal eindeloos natuurlijk. Natuurlijk wil je vervolgens rekening houden met wat Harm mooi vond. Maar ja, hij is er niet meer en met hem hebben we het nooit over grafstenen gehad, geloof ik.
Harm was van de vormgeving, en van dat ene uitgebalanceerde lettertype kon hij genieten. Oh, wat kon hij schelden als er een officieel epistel van mijn werk in ‘comic sans’ was opgemaakt. Het zijn opeens van die dingen die boven komen wanneer je met een grafsteen bezig bent. Gelukkig was het lettertype voor zijn naam snel te achterhalen. Geen idee of Harm indertijd de herkomst van dat lettertype heeft uitgezocht, maar ik denk wel dat hij dat had willen weten. Media Monks heeft het indertijd gebruikt bij het maken van de rouwkaart, omdat ze wisten dat dit het favoriete lettertype was van Harm. Zo installeerde hij jaren geleden het VAG (afkomstig van de Volkswagenfabriek) lettertype op mijn computer; was hij toen helemaal weg van. Dat New Batavier is al heel oud trouwens. Eva en Marta Yarza (een New-Yorkse tweeling en eigenaars van een ontwerpstudio) kwamen een prachtige poster tegen uit 1928 van de stoomvaartlijn op Londen. Op die poster stond een prachtig lettertype wat was gemaakt door Francesca Claussen. De Yarza tweeling heeft dit lettertype bewerkt en zo werd het de New Batavier.

Eigenlijk hebben we het op de steen heel sober gehouden. We hadden er van alles op kunnen zetten. Geliefde zoon, geliefde broer, geliefde vriend, enzovoort enzovoort. Maar waar stopt het, waar houdt het op? Hij was ook een goede collega, een mooie oom en altijd loyale vriend. En tja, ook Harm had zijn schaduwkanten. Alles bij elkaar, vele, vele stenen, zouden niet toereikend zijn om Harm zijn verhaal, zijn leven ook maar een beetje te kenmerken. Gelukkig heeft ieder zo zijn herinneringen, wij als familie, maar ook Iris zijn vriendin en zijn vele vrienden. Niet voor niets zijn we nu bezig om verhalen te verzamelen, om zo een mooi ‘gedenkboek’ over Harm te kunnen maken. En er zullen nog veel momenten zijn om samen herinneringen op te halen en te delen. Daarom niet minder dan alleen zijn naam en data op de grafsteen. De tekst uit Psalm 121 waarover ook Martijn Horsman op de begrafenisbijeenkomst heeft gesproken, komt er ook op te staan. Omdat het nog steeds tot troost is, waar zouden we het anders moeten zoeken? En iedereen die straks bewust of toevallig langs de plek loopt waar Harm is begraven kan dan niet om de tekst uit de Bergrede heen: “Zalig die treuren, want zij zullen vertroost worden”. Een prachtige waarheid die we niet vaak genoeg kunnen herhalen.
Wanneer het geheel geplaatst is zal ik zeker een mooi foto in deze serie blogs plaatsen.

Kyrie eleison

Veiling bij het ND

Het stormde gisteren, misschien viel daarom het aantal veilinggangers in Barneveld wat tegen. Al weken had het Nederlands Dagblad er mee geadverteerd. Men had een overzichtstentoonstelling gehad met werk van de in 1994 te jong gestorven schilder Libbe Venema. Al het werk zou daarna in een veiling aan de man gebracht worden. Een goede reden om de storm te trotseren en het industrieterrein waar het ND nog gevestigd is, te vereren met een bezoek .
Venema was in het dagelijkse leven schoolmeester. Een bijzondere man, die er altijd nogal smoezelig uitzag en zijn geld niet uitgaf aan de kapper. Toen ik in 1978 op het punt stond mijn diploma te halen voor de Pedagogische Academie, sloeg ik aan het solliciteren. En zoals dat toen heel gewoon en gebruikelijk was, alleen op gereformeerde scholen. Toen er naast een advertentie van de school in Amsterdam, ook een advertentie van de school in Leusden in de krant kwam, leek me dat wel wat. Veel van mijn klasgenoten op de PA in Groningen, dachten er niet aan om buiten de vier noordelijke provincies te solliciteren. Waarschijnlijk wilde ik wel de wijde wereld in en was Amsterdam of Leusden geen enkel probleem. En mijn vriendinnetje woonde in Leusden en ook nog een broer en zus trouwens. Een onvergetelijk sollicitatiegesprek werd het. Terwijl in Amsterdam gevraagd was of ik wel lid was van een jeugdvereniging en een lezer was van het Gereformeerd Gezinsblad en de Reformatie, werd ik op een zaterdag door Venema en een bestuurslid bevraagd op mijn visie op het kind en onderwijs. Het gesprek, weet ik nog, vond plaats in Kobus, een soort grand-café aan het begin van de Langestraat in Amersfoort. Het bleef bij één gesprek, want de maandag erna kreeg ik een benoeming in Amsterdam. Maar via mijn familie en schoonfamilie leerde ik vervolgens toch een beetje hoofdmeester Venema kennen. Een man die oog had voor kinderen en zeker voor kinderen die niet gemiddeld waren. Daarnaast was Venema ook vrijwilliger bij de GVAD, een vereniging om alcohol en drugsverslaafden te helpen. In de vrije tijd die overbleef schilderde Libbe Venema. Toen hij vanwege zijn gezondheid eerder stopte met werken verhuisde hij naar Dalerveen in Drenthe, maar bleef schilderen. Vooral zijn laatste jaren maakte Venema heel veel prachtige bloemenstillevens.
Na zijn dood bracht mevrouw Venema het werk van haar man verder in de openbaarheid. Ze startte een galerie in Kampen en hield regelmatig tentoonstellingen met werk van haar man, maar ook van andere kunstenaars. Later verhuisde ze naar Amsterdam en begon aan de Hogeweg met Galerie Libbe Venema. Een aantal maanden per jaar was daar het werk van Libbe Venema te bewonderen. Toen Johanna Venema verhuisde naar Leiden, mocht ik van haar een keus maken uit het werk van haar man en ook ophangen. Een soort afscheidstentoonstelling. Helaas waren de meeste werken nogal fors geprijsd en konden we alleen maar een mooie linosnede verwerven. Gelukkig was op de veiling gisteren de prijs van verschillende werken wat reëler. En het klopt wat Venema over zijn werk zei: “Schilderijen moet je niet praten, schilderijen moet je kijken”.

eenvoudig christelijk (1)

houtworm kerkbank — *houtworm in de kerkbanken van Cereste*

Een paar weken vakantie in Frankrijk geeft weer een heel andere kijk op het leven. Lekker lezen, genieten van een openluchtconcert en prachtige uitzichten over landschappen met groene akkers en paarse lavendelvelden met tussendoor gele akkers met kamille. En elke ochtend een croissantje bij je ontbijt, heerlijk! We zijn dus heerlijk tot rust gekomen. Vooraf had ik nog even gegoogeld of er ergens een gereformeerde kerk in de buurt zou zijn. Het is altijd weer mooi om broers en zussen in het geloof de hand te kunnen schudden, ook al kun je het Frans niet echt goed volgen. Helaas zijn de websites van die kerken er helemaal niet of niet toereikend. Uiteindelijk zou er in Apt wel een gereformeerde kerk moeten zijn. Gelukkig stond bij ons aan het dorps/stadplein van Reillanne zo’n mooie lelijke dorpskerk die al heel oud is.

Zhongnai: 'Provence' — *Zhongnai: ‘Provence’*

De eerste zondag was daar gelukkig een dienst om half elf. Elke keer sta je dan verbaasd over hoe veel mensen er dan weer binnenwandelen en aandachtig luisteren en ook meezingen. Meneer pastoor, ver in de zeventig denk ik, hield een bezielende preek over de uitzending van de discipelen van Jezus. Je raakt er toch steeds weer van onder de indruk. Ons idee is vaak dat Frankrijk toch echt geen christelijk land meer is, maar zo’n gemeenschap in de Provence laat het tegenovergestelde zien. Toen we een week later in Cereste naar de kerk gingen was dezelfde meneer pastoor weer van de partij. Ook nu weer een bevlogen preek en ernstig luisterende toehoorders. En wat wij nuchtere Hollanders al lang niet meer doen, zie je daar echt gebeuren; vaders en moeders op de knieën met hun kinderen. Ik raak dan onder de

de RK kerk in Nolay - Bourgogne — *de RK kerk in Nolay – Bourgogne*

indruk van mensen die het eenvoudige christelijke leven blijkbaar handen en voeten weten te geven. Helaas zaten in Cereste een aantal kerkbanken onder de houtworm. De koster zal er niet aan toe gekomen zijn om nog een wekelijkse schoonmaak te houden en vanuit het bisdom zal wel geen geld zijn om het vermolmingsproces te stoppen. Wanneer het maar niet spreekwoordelijk wordt voor de Franse kerken. De laatste zondag waren we in Nolay aan de rand van de Bourgognestreek. Ook hier weer een groot aantal kerkgangers die de uit Afrika afkomstige meneer pastoor een vurige preek hoorden afsteken. En na afloop alle bezoekers een hand met een “bonne dimanche”. En, dat is ook Frankrijk, meneer de kapelaan die even later in korte broek richting de bakker gaat.

Rite de passage, Lassche en Otten

Het IDFA is weer voorbij. De prijzen zijn verdeeld en wat blijft is een serie prachtige documentaires. En gelukkig is er NPO-doc, zodat er regelmatig van al dat geweldigs te genieten valt. Nu is de ene documentaire de andere niet. Mijn zoon en ik waren in ieder geval zeer onder de indruk van de nieuwe Geertjan Lassche. Het was niet de eerste keer dat een film van hem was te zien op het IDFA. Ik hoop dat er nog vele zullen volgen.
‘Hemelbestormers’ is het verhaal over stoere mannen die een top van de Himalaya willen bedwingen. Een wel heel bijzondere tak van sport en ook nog een hele dure. Lassche heeft het allemaal vastgelegd en daarbij trefzeker vastgelegd wat de drijfveren van deze mensen zijn. De documentairemaker is ook nu weer op zoek naar de psychologie van de mens. Wat zijn drijfveren, hoe toont zich leiderschap en wat er gebeurt onder extreme omstandigheden? Het vastleggen van emoties, het wordt niet geschuwd. Een prachtig document, met ook geweldige beelden van het hooggebergte. Het vertonen van zo’n documentaire in de bioscoopzaal geeft ook nog eens een extra dimensie.
Willem Jan Otten zou in de film van Lassche zeker ‘rite de passages’ hebben ontdekt. Met in het achterhoofd een aantal films die Otten een paar jaar geleden in de Balie begeleidde, waarvan ik meerdere heb gezien. Ik heb trouwens geen idee of Otten wel naar documentaires kijkt. In zijn nieuwe bundel ‘Droomportaal’ gaan zijn essays, wanneer ze over film gaan, steeds over fictie. In de zijn kenmerkende stijl vertelt Otten wat films met hem doen. Wat ze in hem oproepen aan gedachten en waar ze raken aan literatuur en motieven in veel literatuur. Een mooie verzameling essays, die trouwens niet alleen over film gaan. Zijn jeugd en zijn moeder koen ook regelmatig aan de orde. Een hoogtepunt vind ik persoonlijk het laatste essay. Dat essay sprak Otten uit bij het ontvangen van de P.C.Hooftprijs. Hierin schuwt Otten niet, de randen van ons menselijk denken op te zoeken en tegelijkertijd aan te geven dat het geloof in een God, die aan het begin van alles staat, onontkoombaar is. Een prachtige bundel, die doet uitzien naar de roman waar Otten mee bezig is.

De film van Geertjan Lassche wordt dit seizoen nog uitgezonden door de EO, de werkgever van Lassche. De bundel van Otten is natuurlijk te koop bij de betere boekhandel.

leviathan en lijden

Deze weken draait er een geweldige film in de bioscopen. Leviathan van een Russische filmmaker met een onuitspreekbare naam toont het Russische leven in al zijn naaktheid. Onrecht, drankmisbruik, overspel en een corrupte overheid en kerk; het komt allemaal voorbij. Bijzonder is dat bij het begin al wordt getoond dat de film mede gesponsord is door door Russische culturele instanties. We zien zelfs Poetin op portret voorbijkomen, terwijl het in eerste echt een aanklacht is tegen de staat Rusland. Maar vervolgens graaft de film dieper en stelt de kijker de vraag, hoe hij zelf omgaat met lijden. De film heet niet voor niets Leviathan. Elke bijbelkennner herkent gelijk het beest uit het bijbelboek Job. In de BV vinden we hem in hoofdstuk 3.8 en 40.20. In de laatste tekst echter weg vertaald als krokodil. In de BGT is de leviatan helaas niet meer terug te vinden. De BGT heeft in tovenaar in 3.8 opgevoerd, nou was dat maar zo. Dan was het in de film wel anders afgelopen. Een boeiende film, die christen en niet-christen aan het denken zet over het centrale thema van het boek Job: lijden.

Ondertussen ligt in de christelijke boekhandel, tegelijk met het verschijnen van Leviathan in de bioscoop, een nieuw boek van de New Yorkse predikant Tim Keller. Uitgeverij Wever in Franeker heeft een nieuwe kaskraker in huis denk ik. Een boek dat net als Leviathan over lijden gaat. Keller beweert dat lijden niemand overslaat. Hoe gelukkig je ook voelt op dit moment, hoe mooi en goed je alles op de rit hebt, op een dag zul je er mee te maken krijgen. Keller hanteert een brede benadering en zet lijden in een breed bijbels perspectief. Een troostvol boek. Opnieuw een aanrader vanuit Franeker/New York.

schoonheid van vergangkelijkheid

Een mooie fietstocht langs het IJ en het Noordzeekanaal. En wanneer je er bijna bent, even wachten op de pont. Voor de hongerigen is er gelukkig een ouderwets pontcafeetje. Tot eind 1983 had je hier een prachtig uitzicht op de Hembrug. De grootste draaibrug voor het spoor, zei men. Maar de vooruitgang ging door, de brug verdween en een tunnel zie je niet wanneer je met de pont overgaat. Aan de overkant rechts en je komt bij het terrein waar de prachtige leegstaande gebouwen van de voormalige munitie en wapenfabriek staan. Afgelopen weekend was er mooie verzameling schilderijen en beelden te zien. Maar de oude leegstaande gebouwen; prachtig!

Edmund de Waal in het Rijksmuseum

In het najaar van 2013 maakte een klein berichtje in de krant er melding van. Edmund de Waal had een werk aan het Rijksmuseum geschonken. De Engelse schrijver van “De haas met de amberkleurige ogen” is in het dagelijks leven keramist en maakt hele bijzondere kunstwerken. Wanneer je die alleen maar kent van plaatjes op een website, heb je eigenlijk geen idee hoe ze er in het echt uitziet. Daarom is het geweldig dat de kunstenaar een schenking, om niet, aan het Rijksmuseum heeft gedaan.

In het vernieuwde Rijksmuseum is het even zoeken naar de Aziatische afdeling en voor je het weet loop je de ‘de Waal’ voorbij. Gelukkig is dat helemaal niet erg want op deze afdeling zijn prachtige voorwerpen te zien. Het indrukwekkendst zijn twee Japanse tempelwachters; reuzen. Bij die twee beelden bekruipt mij wel de vraag waarom die twee overweldigende beelden niet gewoon in Japan een tempel staan te bewaken. Bij het verlaten van de afdeling Azië zie je opeens het werk van de Waal hangen. Op een hele vreemde plek (tegenover het kunstwerk) is een beschrijving van het kunstwerk te vinden. De Waal maakt van klei allemaal hele kleine vaasjes en bordjes. Door de hoeveelheid worden het verzamelingen, die de kunstenaar vervolgens ordent in prachtig vormgegeven vitrines. Soms gaat het om honderden vaasjes. In zijn kunstwerk ‘An idea (for the journey)’ in het Rijksmuseum bevatten twee vitrines een rij vaasjes, min of meer verstopt achter speciaal glas. Hoe verder je weg staat, des te helder de vaasjes worden. Dichtbij worden ze opeens heel vaag. Zo werkt ons geheugen vaak ook, wil de Waal ons duidelijk maken. Neem maar eens afstand van gebeurtenissen, het wordt misschien wat eendimensionaler, maar je ziet wel het grotere geheel scherper.

Een prachtig werk om bij weg te dromen en het achterliggende idee goed tot je door te laten dringen. Iedere keer wanneer je weer dichter bij het kunstwerk komt wil je je ogen scherpstellen, maar het lukt niet om de vaasjes scherp te krijgen. Hoe dichterbij hoe waziger, maar toch kun je de verschillende vaasjes in de vitrine beter zien. Gaat het zo ook niet heel vaak met gebeurtenissen in ons leven? Wat is je perceptie en hoe scherp staat het op je netvlies? Kijk je na verloop van tijd terug dan ontdek je opeens de grote lijnen, je ontdekt beter wat de context is. Met het boek van Edmund de Waal is eigenlijk hetzelfde aan de hand. Door zijn geërfde verzameling netsukes te bestuderen en hun herkomst te achterhalen krijgt het een prachtig en scherper beeld van zijn familiegeschiedenis. Daarmee verandert ook zijn perceptie en het zicht op zijn leven vandaag.

Regelmatig komt zijn boek nog ter sprake, en ik beveel het aan. Het boek vertelt niet alleen het verhaal van de familie Ephrussi, maar ook de grote omwentelingen in Europa komen ongemerkt scherp in beeld. Inmiddels is ‘de haas met de amberkleurige ogen’ in vele talen verkrijgbaar. In het Japans is de omslag van het boek werkelijk schitterend. Dat komt naar mijn idee door prachtige Japanse karakters die mooi aansluiten bij haas-netsuke. Het Engelse amber is trouwens in het Nederlands; barnsteen en barnsteen is geelbruin (de kleur van barnsteen) en niet grijs zoals het Nederlandse amber. Een ‘betere’ titel zou dan “de haas met de ogen van barnsteen” zijn.

leo vroman – in memoriam 1915-2014

De twee gedachten

Een denker dacht met zacht misbaar
twee gedachten bij elkaar

Daar zij niet naar buiten kwamen
had hij zelf voor hen geen namen.

Wij noemen ze dus Ploot en Fuit
(zo zagen zij er namelijk uit)…

Fuit was zestig angström groot
maar magerder dan kromme Ploot.

Het viel niet op hoe overdag
de een over de ander lag

maar in de stilte van de nacht
lagen zij languitgedacht

en zo verward als mensenhaar
vochten zij dan met elkaar

zodat de denker mompels maakte
en met een pijn in ’t hoofd ontwaakte.

Dus stonden altijd naast zijn bed:
a) glas water b) tablet.

Hij goot en kruimde deze dingen
dan door het hoofd het lichaam binnen

en spoedig lagen Ploot en Fuit en
ook anderen het westen buiten.

Later hadden ze dan spijt
van hun tegenstrijdigheid.

‘Waarom denkt’ riep dan het paar
‘hij ons altijd bij elkaar?

Als hij ons om beurten dacht
wou ‘k wel om de andere nacht
opnieuw bedacht.’

Toen kreeg de denker een idee:
Hij dacht om beurten aan de 2.

Nu slaapt hij altijd in op tijd
en door tot uren na het ontbijt.

m o r a a l

op enkele dagen van het jaar
is bijna alles wel eens waar.

———————————–
uit: Fabels. Amsterdam, Querido, 1962.

vincent van gogh

Een paar weken geleden ben ik naar het vernieuwde Rijksmuseum geweest. Ik schreef daar eerder over en zette er ook foto’s bij. Omdat de rij zo lang was, ging ik eerst naar het Stedelijk Museum, ook vernieuwd en uitgebreid. Schuin aan de overkant heb je een aantal prachtige winkels aan de van Baerlestraat. De Davidoff winkel bijvoorbeeld. Men verkoopt daar de meest exclusieve rookwaren met alle soorten van toebehoren. Sigaren van een tientje per stuk zijn bij Davidoff geen uitzondering. Ik rook gelukkig al jaren niet meer, maar mag graag even wegdromen voor de etalage. Dat kan ik trouwens ook bij de etalage van Broekmans & van Poppel. Alleen de etalage is al een verzoeking op zich, echt zoals een etalage hoort te zijn. Zoveel mooie CD’s bij elkaar, dat zet bij mij geloof ik bepaalde muziekluisterhormonen in werking. Natuurlijk ga je dan even snuffelen. Op hetzelfde stuk van Baerlestraat zit ook boekhandel Robert Premsela. Deze verkoopt vooral veel boeken over kunst. Een waar eldorado, waar je uren kunt snuffelen bladeren en lezen. In deze winkel vond ik de biografie van Vincent van Gogh. De inmiddels beroemde biografie van Naifeh en Smith. Een paar jaar geleden kwam hij op de markt voor 4o euro en later zelfs 50 euro. Waarschijnlijk is de uitgever iets te optimistisch geweest met het oplageaantal. Nu dus voor 15 euro in de winkel. Bijna 1000 pagina’s en dat voor 15 euro. Ik vroeg aan de man achter de kassa hoe dit toch kon. Geen idee, wist alleen dat de uitgever dit zo beslist had. Als rechtgeaarde boekverkoper sprongen hem bijna de tranen in de ogen. Een biografie die van begin tot eind boeiend is en een heel mooi nuchter beeld geeft van één van Nederlands beroemdste schilders. Een aanrader!

baggerputten

Galerie Venema aan de Hogeweg (Watergraafsmeer, Amsterdam-Oost) heeft deze en volgende maand een prachtige tentoonstelling met recent werk van Gertjan Scholte-Albers. Al een aantal jaren heeft mevrouw Venema goede contacten met de Winsumse schilder. Die contacten leiden er toe dat hij minstens twee keer per jaar zijn werk mag uitstallen in galerie Venema. Deze galerie is trouwens vernoemd naar de overleden echtgenoot van mevrouw Venema. Het werk van Scholte-Albers heeft iets heel eigens. Gelukkig is er aan het begin van 21e eeuw weer een grote groep realistische schilders, die flink aan de weg timmeren. De Realisme beurs geeft elk jaar daarvan een mooi beeld. Ook Scholte-Albers is daar steeds vertegenwoordigd. Scholte-Albers is al bijna 15 jaar bezig als schilder en maakt een duidelijke groei door. Hij is eigenzinnig in zijn manier van werken. Wie trekt er tegenwoordig nog met een schilderskarretje de natuur om zich daar te laten inspireren en midden in een bos of langs een vaart zijn doek vol te gooien met verf? Kort samengevat; het is een impressionistische expressionist. Zijn huidige schilderijen zijn krachtig, vol kleur en trekken je ogen en gedachten als het ware in het schilderij. Hij gebruikt in zijn kleurenpalet ook in een negatieve versie (zoals van een “ouderwets” foto-negatief) van kleurencirkel. Dat maakt dat je in zijn schilderijen steeds weer nieuwe kleuren ontdekt. Een bezoek aan galerie Venema alleszins waard. Waar de huidige ‘realisten’ in de meeste gevallen niet kunnen profiteren van overheidssteun, willen ze ook graag verkopen. Een goede reden om misschien ook eens een te lege muur van een prachtig kunstwerk te voorzien.

april 23, 2012
No Comments
Roel Wimmenhove
kunst