opa Fake, opoe Liebigje en AI

Kunstmatige intelligentie of artificiële intelligentie (AI) begint steeds gewoner te worden. Terzijde opgemerkt dat de meeste mensen spreken over AI en niet de hele term uitspreken vanwege zijn onuitspreekbaarheid en de afkoring KI is nooit echt ingeburgerd voor kunstmatige intelligentie. Ik ben er trouwens wel voorstander van om alleen de Nederlandse term te gebruiken. In het praatprogramma ‘Eva’ zat Alexander Klöpping weer eens aan tafel. Hij weet alles, nou ja, bijna alles, over kunstmatige intelligentie en liet zien hoe hij na een lezing op een school feedback kreeg van ‘AI-programma’, dat via een microfoontje meegeluisterd had. Indrukwekkend en zeker hier en daar zeer goed ter zake. Klöpping liet bijvoorbeeld ook zien hoe kunstmatige intelligentie inmiddels op een slimme manier psychologische hulp kan geven. Word ik er bang van of verontrust het? Moeten we er ons tegen verzetten? Soms zijn simpele antwoorden niet zomaar te geven.

Ooit vond ik het overdreven dat het hoofd van onze school iets begon met computers. Bij het katholieke administratiekantoor volgden we (min of meer verplicht) onze eerste cursussen op een computer. We gebruikten in die tijd nog van die slappe floppy’s. Later werden ze kleiner, met een schuin hoekje. Op de rommelkamer heb ik her en der nog stapeltjes liggen. Geen idee of er nog wat op staat en hoe ik het er af zou moeten krijgen… ‘Error’, dat was voor ons in die begintijd wel een heel belangrijke term en we hebben zeker veel fouten gemaakt. Uiteindelijk wende het, kochten we ook voor thuis een computer en nu in 2025 weten we niet beter. De grote kasten en beeldschermen werden een simpele laptop, waarop ik nu mijn blog kan invoeren. Verandering, het is blijkbaar niet tegen te houden en we raken er snel aan gewend. Waar we in het begin nog morele en ethische bezwaren zagen, maken we er nu volop gebruik van. Onze grootouders zouden er niet veel van begrijpen, dat is zeker.

Gezin Fake Wimmenhove in 1928 (ws)

Het zijn van die gedachten die bij mij opkwamen toen mijn broer de foto van opa Fake en opoe Liebigje ‘door AI had gehaald’. Waar het dus al niet goed voor is. Afgelopen weekend waren we namelijk met broer, zus en schoonzus op het Drentse platteland. Broer had twee oude fotoalbums meegenomen, die ooit door onze moeder zijn volgeplakt met foto’s uit de ‘blikken doos’. Die doos was best bijzonder, die kwam zo nu en dan op tafel en dan moest va of moe vertellen wie het allemaal waren op die foto’s. Trouwfoto’s van ooms en tantes, oude schoolfoto’s, foto’s van onderduikers Frans en Gijs, enzovoort. Intrigerend en de verhalen erbij maakten indruk. Eén van de mooiste foto’s uit die doos, is er één met onze grootouders en hun gezin. Voor zover we konden achterhalen is de foto gemaakt bij het 25-jarig huwelijksjubileum van onze grootouders. Thuis spraken we trouwens altijd over opa en opoe. Opa Fake woonde toen we klein waren bij ons in, maar je kunt het ook omkeren, wij als gezin woonden bij hem in. Toen onze ouders trouwden in oktober 1942, gingen ze bij de ouders van onze vader inwonen. Zijn oudere broer Harm woonde er ook nog , dus dat werd toen een heel huishouden. Mijn oudste zus en broer werden in de oorlog geboren, allemaal in dezelfde woning. Kort na de oorlog overleed opoe Liebigje, ze had waarschijnlijk Parkinson (de ‘bibberziekte’ zegt mijn zus). Op de trouwakte van mijn ouders zet ze dan ook niet haar handtekening, ze kan het niet meer; vanwege hevig beven. Op een oudere akte is haar naam wel te vinden en is te zien dat de k’s van Kikkert (haar familienaam) alle kanten opgaan.
Als de foto echt in 1928 is genomen (fotograaf met een driepoot, die onder een zwarte doek kroop), dan zijn opa en opoe allebei 53 jaar, ze waren beide geboren in 1874. Van links naar rechts: ‘kleine’ oom Harm (14), tante Hennie (19), onze vader Roelof (11), ‘grote’ oom Harm (23), tante Manna (17) en tante Marie (zittend, 21). Als zwart-wit foto is hij al heel bijzonder, maar nu in kleur geeft het meer leven. Ze kijken allemaal behoorlijk streng op deze foto, maar misschien was dat vanwege de lange sluitertijd, je moest natuurlijk wel strak naar de fotograaf blijven kijken.

Opa Fake woonde dus bij ons in. Een bed, een stoel en een kachel met daarnaast op de grond het spuugbakje. Met een mooie boog kwam daar het bruine drap van zijn pruimtabak in. Eind 1964 is hij gevallen en brak zijn heup. Omdat mijn moeder hem niet kon verzorgen, is hij de laatste weken door tante Marie verzorgd. Op zondagmorgen na kerktijd gingen we dan bij hem op bezoek. “Ooh, bin ie der ientie van Roelef…” Een eigenzinnige man moet het geweest zijn, hij joeg een keer Duitse soldaten van het erf die op zoek waren naar onderduikers. Als mijn moeder druk was en hij niet snel genoeg zijn eten kreeg, dan sloeg hij met zijn lepel op de rand van zijn bord en riep: “Jantie, eet’n…”

NB Op radio Klassiek kwam een item voorbij over ‘de Boom van het Jaar-verkiezing 2025’. Nu onze oudste broer niet meer thuis kan wonen vanwege zijn ziekte, heb ik de ‘beroemde es’ waar hij altijd liefdevol over sprak genomineerd. Ik kon alleen niet uitvinden op wiens grondgebied deze boom staat. Maar er is vast een bloglezer die mij verder kan helpen. (zie blog: Geboortegrond)

leestips in de boekenweek

DE MEDISCHE OMERTA – Jim Reekers kwam uitgebreid in het nieuws na het verschijnen van zijn ‘memoires’. Hij schudde dan ook flink aan het zorgsysteem, zoals we dat op dit moment kennen. Als medisch specialist (emeritus-hoogleraar in de interventieradiologie) heeft hij uitgebreid de misstanden in de zorg opgetekend. Daarmee spaart hij zijn beroepsgroep niet. Volgens Reekers kan het systeem beter en ook goedkoper. Een boeiend relaas en een must voor hen die regelmatig gebruik maken van ons zorgsysteem. Reekers informeert breed, maar geeft ook aan wanneer we het systeem overvragen. Zijn betoog relativeert zeker de vaak met veel bombarie aangekondigde vooruitgang op onderzoeksgebied. Wetenschap is in veel gevalllen bepaald niet onafhankelijk, toont Reekers aan.
Politici zouden het betoog van Reekers kunnen gebruiken om verbeteringen te bepleiten en om het nodige aan bezuinigingen voor te stellen. Als eerste zouden ze alle maatschappen moeten verbieden, specialisten gewoon in dienst van het ziekenhuis.

SPULLEN BRENGEN – Ruslandkenner Jelle Brandt Corstius kan geen tochten meer maken door het land waar hij van was gaan houden. Als Jaap Scholten (schrijver en Oost-Europakenner) hem vraagt om mee te gaan met een konvooi naar Oekraïne en daar auto’s en verschillende hulpgoederen af te leveren, zegt hij dit meteen toe. Met een groep vrijwilligers rijden ze door Duitsland en Polen naar Oekraïne. Brandt Corstius geeft een boeiend inzicht in de avontuurlijke reis, maar laat ook het leed van de ‘gewone’ Oekraïners zien. De schrijver steekt niet  onder stoelen of banken waar zijn sympathie ligt en hij laat hij goed uitkomen dat het waanzinnige idee van Poetin om Oekraïne in te lijven, op bizarre ideeën is gegrond. Schrijver Tommy Wieringa ging meerdere malen met een Scholten-expeditie mee en schreef daarover het meeslepende ‘Konvooi’.
Inmiddels heeft de veelzijdige Brandt Corstius een docu-serie over Oekraïne gemaakt. “Van Moskou tot Maidan” geeft een goed beeld van een land in oorlog. Jelle Brandt Corstius reist met de trein door het door Rusland aangevallen land. Laat zien hoe belangrijk de spoorwegen zijn, spreekt arbeiders die er voor zorgen dat de troepen aan het front stand kunnen houden. Maar ook het lastige verhaal van jonge mannen die vluchten voor de dienstplicht komt aan de orde. De ingewikkelde geschiedenis van Oekraïne komt aan bod,  zoals de Horodomor (een door Stalin veroorzaakte hongersnood met een paar miljoen Oekraiense slachtoffers) en de zogenaamde bevrijding door Hitler-Duisland. Ondertussen worden militaire begraafplaatsen geruimd om plaats te maken voor de slachtoffers van vandaag en morgen. Een boeiende serie en terug te vinden op NPO-start.

LYSBETH – Het jaar 2025 is voor Amsterdam een jubileumjaar, de hoofdstad viert zijn 750 jarig bestaan. Op TV werd er al een hele serie aan gewijd waarin ook de Alteratie van 1578 aan de orde kwam. Amsterdam werd van een Roomse een Calvinistische stad. De Roomsgezinden mochten alleen nog in schuilkerken bij elkaar komen. Het stadsbestuur kwam in handen van de gereformeerden. Je zou hopen dat na de heftige omwenteling in 1578 de Amsterdammers hun lesje wel geleerd hebben. Niets is minder waar. Al snel ontstaat er binnen de gereformeerden een strijd tussen Arminianen (remonstranten) en Gomaristen (contraremonstranten).
De goed geschreven roman van Marlies Medema geeft een inkijkje van binnenuit. Lysbeth is getrouwd met een volgeling van Arminius (Jacobus Hermansz en predikant in Amsterdam) en ze komen in de verdrukking omdat de meerderheid van het stadsbestuur op de hand is van de tegenstanders van Arminius. Het mooie is dat de roman van Medema op ware feiten is gebasseerd. Lysbeth heeft werkelijk bestaan en haar verhaal is bewaard gebleven en nu in de roman van Medema opnieuw tot leven gewekt.
In het gereformeerde belijdenisgeschrift de ‘Dordtse Leerregels’ werd in 1618 geformuleerd hoe je vanuit Gods Woord de leer van de remonstranten moet bezien. Maar het is ook het moeilijkste belijdenisgeschrift en lijkt zo langzamerhand in de vergetelheid te raken. De roman ‘Lysbeth’ kan aanzetten tot een hernieuwd bestuderen van de Dordtse Leerregels en misschien wel het opnieuw doordenken van de achterliggende problematiek. Daarnaast is ‘Lysbeth’ een goed en spannend geschreven boek.

ONS SOORT MENSEN – We lazen dit boek de afgelopen keer voor de leesclub. Juli Zeh is een gevierde Duitse schrijfster, die naast schrijfster ook jurist is. ‘Ons soort mensen’ speelt zich af in een voormalig (fictief) Oost-Duits dorp; ‘Unterleuten’. Elk hoofdstuk heeft steeds zijn eigen hoofdpersoon en legt daarmee gelijk het leven in Unterleuten bloot. Wie wil weten waarom een maand terug de AfD in het voormalige Oost-Duitsland zoveel aanhang kreeg, moet dit boek lezen. Het geeft ook inzicht in de fouten die gemaakt werden na de ‘Wende’, ze komen ruimschoots aan bod. In Unterleuten hebben de dorpsbewoners geleden onder de communistische DDR, maar ze zijn er anderzijds ook door gevormd. Na de Val van de Muur in 1989 moesten de bewoners van Unterleuten zich opnieuw uitvinden, en dat ging niet zonder problemen. ‘Ons soort mensen’ is een intrigerend en ook humoristisch verhaal dat nog lang resoneert.

DIUS – In mijn  agenda heb ik een lijst met boektitels waarvan ik vind dat ik ze wel zou moeten lezen. Het Parool en het ND hebben wekelijks recensies en soms noteer ik een titel en waarvan ik denk, hé dat is interessant. Het lastige is alleen dat de lijst soms te lang wordt. Maar zeker als je al meer hebt gelezen van een geliefde schrijver of schrijfster en er komt je een recensie onder ogen die enthousiast is, tja… Dius had ik ook al in de boekhandel zien liggen en gelukkig was hij vrij snel beschikbaar via de bibliotheek. Op de leesclub hebben we ‘De bekeerlinge’ besproken, een fascinerende roman over Joodse vluchtelingen in de tijd van de Kruistochten. Later las ik ‘De opgang’, ook al een bijzonder boek. Dius is weer heel anders, het gaat over een vriendschap tussen een hoogleraar kunstfilosofie met een leerling.
Een prachtig boek over vriendschap, kunst, filosofie, vakmanschap, eenzaamheid en liefde. Hertmans heeft opnieuw een meesterwerk afgeleverd. ‘Dius’ is zo’n boek wat je over een jaar nog eens moet herlezen.

THE GREAT AMERICAN DICTATOR – Helaas kunnen we er niet omheen. In de VS waait een andere wind, ik schreef daar al eerder over. Frank Schaper schreef er drie dikke boeken over Trump. Op de tafel ‘pas verschenen’ lagen deel 1 en 2. Het eerste heb ik meegenomen en doorgebladerd. Intrigerende verhalen met heel veel achtergrondmateriaal over de afkomst en opkomst van deze vastgoedmagnaat, bedrieger en narcist. Bijzonder vond ik een aantal fotopagina’s waarop Trump wordt vergeleken met oud-president Nixon. De gebaren van Nixon heeft Trump ook in zijn arsenaal. Maar ook de gebaren van de beroemde evangelist Billy Graham zitten in het repertoire van de huidige president van de VS. Jort Kelder en andere kortzichtige praatjesmakers op radio en tv zouden de trilogie van Schaper verplicht moeten lezen. Voor Nederlanders zijn veel dingen van de huidige president van de VS gewoonweg bizar. Maar ondertussen hebben veel van onze christelijke geloofsgenoten aan de overkant van de oceaan geen idee waar wij ons druk over maken. Er is zelfs een groep christelijke nationalisten (gelukkig een minderheid) die er als trumpisten de meest bizarre opvattingen op na houden. Ze beweren zelfs dat de blanke Amerikanen de eerste bewoners van hun continent waren. Het huidige stamhoofd van de Plathoofdindianen had echt gelijk, zijn voorouders hadden echt een beter immigratiebeleid moeten voeren.

Trump, Mankes en Grote Zwartrok

Het zijn aan de ene kant zeker verwarrende tijden. De Amerikaanse president die samen met zijn vicepresident Europa de gordijnen injaagt en steeds meer rechtse partijen die groter worden in ons werelddeel. Het voelt hier en daar best angstaanjagend. Wat zal er met ons land gebeuren? Moeten we vrezen voor verschrikkelijke puinhopen als in Oekraïne of Gaza? Met kramp in mijn lijf heb ik zitten kijken naar het geraaskal van Trump en zijn vicekompaan tegen Zelensky. Sommige commentatoren duiden het als een puberale ruzie, maar dat was het niet. Het was niet de president van Oekraïne die ruzie maakte, hij bleef zo rustig mogelijk, terwijl hij als een klein jongetje werd afgeblaft. Wat een tenenkrommende, walgelijke en schofferende vertoning. Dat doet terugverlangen naar een weldenkende president als Obama. Het slappe gepraat aan talkshowtafels voegt ook al niets toe. Had ie maar een tolk mee moeten nemen…, had ie maar Trump een vetleren medaille opgespeld…, had ie maar naar Mark Rutte moeten luisteren. Gelukkig is er nog Derk Sauer die stevige taal weet te spreken in Het Parool.  Europa, gedwongen om nu eindelijk toch  maar eens samen te werken, roept om extra bewapening, honderden miljarden moeten er geïnvesteerd worden volgens mevrouw Von der Leyen.

Mankes laatste zelfportret

Vorige week waren we in Museum Arnhem, waar deze maanden een prachtige overzichtstentoonstelling is van de veel te jong gestorven schilder Jan Mankes (1989 – 1920). Tegen alle zogenaamde moderne stromingen in, schilderde Mankes in zijn tijd gewoon figuratief. Het leverde prachtige verstilde schilderijen en grafiek op. Mankes trouwde in 1915 met Anne Zernike, de eerste vrouwelijke dominee van Nederland. Ze hadden elkaar gevonden in hun afkeer van uitbuiting, geweld en de liefde voor de natuur. Ooit op de PA maakte kunstgeschiedenisdocent Willem Meijer ons enthousiast voor de voorlopers van Henk Helmantel en Mankes behoorde daar zeker toe.
Op één van de wanden in Museum Arnhem staat een uitspraak van Jan Mankes uit 1914. “Alleen als het Christendom nog eens waarlijk ontdekt mag worden [….] zullen we als vanzelf de wapenen niet kunnen grijpen.” Een uitspraak om over na te denken en op te kauwen, zeker in het kader van de huidige onrustige politieke tijden. Wat zou het bijzonder zijn wanneer Poetin, Trump en ook de leiders van Europa, zich werkelijk iets gelegen zouden laten liggen aan een evangelie van vrede, verzoening en vergeving. Jan Mankes en zijn vrouw leefden in een tijd dat Europa volop in brand stond. Tijdens de eerste Wereldoorlog sneuvelden miljoenen onschuldige mensen. Nederland was neutraal, maar werd wel overspoeld door vluchtelingen. Mankes wist dus van oorlog en wat voor verschrikkingen dat met zich meebracht. Een andere tijd was het ruim honderd jaar geleden en Nederland hield zich zogenaamd neutraal; ondertussen verdiende het wel miljoenen door zowel met Duitsland als met de geallieerden stiekem handel te drijven. Vandaag verdringen de lobbyisten van de  wapenfabrikanten zich bij de voordeur van Defensie. Maar moeten we dit willen?  Heeft de boodschap van de Gekruisigde niet een veel sterkere boodschap? Gisteren haalden we een askruisje; “Stof ben je en tot stof zul je weerkeren.” Waarvan akte.

Hoe moeten christenen vandaag reageren op de nu weer ontstane wapenwedloop? Moet ons land perse het defensiebudget op hogen? Moeten we weer munitiefabrieken gaan bouwen? Dringende vragen en ik weet ook niet zomaar het antwoord. Maar de zachtaardige schilder Mankes zet wel aan het denken en ondanks het feit dat hij maar dertig werd, liet hij een schitterend oeuvre na. In Oranjewoud is trouwens een ander deel van zijn ouvre te bewonderen.

Nog een paar kanttekeningen bij de houding van de VS en zijn president. Sommige kranten wezen terecht op de geschiedenis in dezen. De houding van de VS voor WOII was al niet anders. Omdat Japan de VS aanviel en Hitler samenspande met Japan, ging men in de Verenigde Staten overstag. Maar een land als Polen trof toen hetzelfde lot als Oekraïne nu. Polen werd gewoon weggegeven aan Stalin, met alle gevolgen van dien. De Europese landen waren nog aan het bijkomen van WOII en konden dus niet veel betekenen. Laten we dus niet verbaasd zijn.

Pater De Smet tussen zijn vrienden, de Plathoofdindianen.

De volgende kanttekening komt uit een documentaireserie van Arnold Hauben. In ‘De Helden van Arnout’ reisde hij onder andere de Vlaamse missionaris Pieter-Jan De Smet, bekend als Grote Zwartrok, na. Via de ‘Oregon trail’, een eeuwenoud pad richting de Rocky Mountains, gaat De Smet naar de Plathoofdindianen. Hauben reisde hem, tweehonderd jaar later, na en ontmoet in een reservaat (te gek om over na te denken) een achterkleinzoon van het stamhoofd dat indertijd vriendschap sloot met pater De Smet. Zittend aan de rivier praten ze samen over het verleden. Op de vraag van Arnout Hauben wat de voorouders van het huidige stamhoofd anders hadden moeten doen, zegt het stamhoofd: “Ze hadden een ander immigratiebeleid moeten voeren!”
Voor wie weinig van de geschiedenis van de oorspronkelijke geschiedenis van de Indianen weet, kan op internet veel vinden. Lees het boeiende artikel op “De Katholieke Contrareformatie in de 21ste eeuw” over pater De Smet. Huiveringwekkend hoe men toen medemensen uitroeide  en marginaliseerde, er is onder Trump niet veel veranderd lijkt het.

Dacia

Op 20 december schreef ik een blog onder de titel: ‘geboortegrond’. We sloten ons reisje door het noorden van het land af met een bezoek aan het Drents Museum. Jazaker, hetzelfde museum dat afgelopen weekend zo in het nieuws was. De reden was de boeiende tentoonstelling over de Hoogeveense kunstenaar en schrijver Albert Steenbergen. Broer Henk had mij geattendeerd op het boek dat bij de tentoonstelling hoorde en wees mij er op dat het bij ‘De Slegte’ al in de aanbieding was. Een boeiend boek, met een goed overzicht van het leven en werk van de Hoogeveense kunstenaar.
Omdat we eerst de kunstwerken van Steenbergen hadden bekeken kwamen we min of meer aan het  eind terecht van de vaste tentoonstelling ‘Labyrinthia’. De zalen over de turfwinning waren mooi vormgegeven en maakten duidelijk wat voor impact de turfwinning in ZO-Drenthe heeft gehad. Een volgende keer gaan we de hele tentoonstelling nog eens bekijken.
Na de lunch zijn we afgedaald in ‘Dacia – Rijk van goud en zilver’. Bij Dacia had ik alleen maar een beeld van een goedkope Roemeense auto. De tentoonstelling krikte ons kennisniveau gelukkig flink op. Omdat we niet zoveel tijd hadden, zijn we er vrij snel door heen gegaan. Gelukkig heb ik wel een foto gemaakt van de beroemde gouden helm van Coțofenești uit circa 450 voor Christus. Achteraf gezien dus best bijzonder, want inmiddels hebben de dieven deze helm laten onderduiken of zelfs omgesmolten. De topstukken waren best bijzonder, maar we hadden wel indrukwekkender tentoonstellingen in de ondergrondse zaal gezien. Er was heel veel schriftelijke info en ook werden jonge bezoekers gestimuleerd om zelf sieraden te maken. Wel mooi om een vergeten volk op deze manier weer voor het licht te brengen. Dacia (of Dacië) was een groot rijk in het huidige Roemenië.  (500 v.Chr. tot ongeveer 250 n.Chr.) Omdat de Romeinse keizers zich belaagd voelden door dit rijk en ook uit was op hun grondstoffen (goud) ging keizer Trajanus de strijd aan. Hoofdstad Sarmizegetusa werd met de grond gelijkgemaakt en de bewoners werden of gedood of tot slaaf gemaakt. Trajanus maakte zijn werk af door Dacia volledig te romaniseren. Daarmee verdween Dacia  min of meer in de nevelen van de geschiedenis.
In die zin is het verhaal over Dacia, waar dus ook die prachtige helm een onderdeel van is, een waarschuwing. Kijk naar wat er op dit moment gebeurd in Congo. Rebellen trekkend moordend vanuit Rwanda het land binnen, met als uiteindelijk doel; de grondstoffen. En hoe vaak was het in onze eigen vaderlandse geschiedenis de zoveelste zwarte bladzijde; grondstoffen uit Suriname, uit Indonesië en zoveel andere landen. Vaak ging dat gepaard met bloedvergieten, onderdrukking van de oorspronkelijke bevolking en het uitbuiten door slavernij. Het verhaal van de Daciërs is dus een spiegel voor ons vandaag. Waarbij ook moet worden aangetekend dat de koningen van Dacia ook geen lieverdjes waren.

NB Het laatste nieuws is dat er verdachten zijn opgepakt, maar dat de helm nog niet gevonden is. (29-1-2025  :  22.42)

Het radicale midden

Sinds gisteren is er een bestand tussen Israël en Hamas. Nog wankel allemaal, geen vrede en de gevolgen van de strijd zullen nog jaren en jaren doorwerken. Natascha van Weezel schrijft vandaag in Het Parool dat het nog maar een begin is. Hoop op een langdurige vrede is nog ver weg. En de manier waarop de strijders van Hamas in nieuwe pick ups met de drie vrijgelaten vrouwelijke gijzelaars aan kwamen, stemde niet tot vreugde. Maar het meest bizar vond ik het verschil in aantallen. Eén gijzelaar tegen dertig Palestijnse gevangenen. Het stemt bepaald niet hoopvol.

Op de tafel ‘pas verschenen’ vond ik het boek van Natascha van Weezel. Zo nu en dan geeft ze haar mening aan een praattafel op tv. Bewonderingswaardig vind ik hoe ze steeds weer de nuance weet te benoemen. In haar boek ‘Hoe houd je je hart zacht’ pleit ze voor het ‘radicale midden’. Het levert een boeiend boek op, waarin ze haar eigen geschiedenis verweeft met de geschiedenis van Israël. Maar daarnaast legt ze ook uit waarom ze zo fel is tegen de huidige Israëlische regering, maar ook tegen de ‘7 oktober-aanval’ van Hamas. Aangrijpend is hoe ze vertelt over beledigingen aan haar adres op sociale media en ook in de publieke ruimte. Soms grijpt het je naar je keel en plaatsvervangende schaamte bekruipt je. Het is dapper hoe ze ondanks alle beschimpingen en aanvallen toch blijft kiezen voor het genuanceerde standpunt. Een overrompelend verhaal, zeker ook voor christenen die soms niet weten hoe ze zich in deze kwestie moeten opstellen.

Nog één keer: de kerk

“We moeten erkennen dat reformatie niet ergert, maar nodig is”. Eén van de reacties die ik kreeg op mijn vorige blog, ik pleitte daarin voor veel meer eenheid tussen kerken. Ikzelf ben niet meer zo van ‘zoek de verschillen’ en als het er te veel zijn, gaan we uit elkaar. Dat kan natuurlijk aan mij liggen, misschien een beetje conflict mijdend? Maar goed, in mijn vorige verhaal heb ik redelijk duidelijk uitgelegd wat er voor mij aan schort. En natuurlijk gun ik iedereen wel zijn eigen kerkje, als je daar gelukkig van wordt, wie ben ik om het een ander te ontzeggen. Maar geef dan niet af op anderen, zij die volgens jou gedoemd zijn en op duidelijk aanwijsbare punten een weg bewandelen die ten kwade is. Je bestaansrecht ligt er toch niet in dat je bij anderen aanwijst wat daar fout is en dan concludeert; zo niet bij ons?! Wij bestaan, omdat anderen het allemaal bij het verkeerde eind hebben…

Zo nu en dan beluister ik de podcast van het Nederlands Dagblad; ‘Dick & Daniël Geloven het Wel‘. Nr. 180 is een uitermate boeiend gesprek met twee broeders uit de Gereformeerde Gemeenten. Ds. Willem Visscher en ouderling Ton van der Schans gaan op een zeer plezierige manier in gesprek met de twee ND-redacteuren (beide afkomstig uit de Gereformeerde Gemeenten). Als buitenstaander heb ik natuurlijk maar een beperkt beeld van dit kerkverband. In mijn begintijd als schoolmeester hadden we leerlingen uit de Gereformeerde Gemeenten op school. Ze wisten veel over de Bijbel en er was een leerling die mij ondervroeg over mijn staat van bekering. Ik had namelijk verteld dat ik, wanneer het Heilig Avondmaal werd gevierd bij ons in de kerk, ik daar ook aan mee deed. Ik wist mij uit genade een kind van Christus. Ik zag de sceptische blik van de vierdeklasser. Later op ouderbezoek leverde dat een boeiend gesprek op, maar zeker ook veel herkenning. Oh ja, op zaterdag kom ik ook broeders en zusters tegen van de GerGem, zij verkopen groenten en kaas op het Diemerplein. We herkennen elkaar als gereformeerden en wisselen wel eens wat uit, dat is mooi.

Augustinus van Hippo

De beide geïnterviewde broeders in de ND-podcast hielden de luisteraar voor, toen het over de kerk ging; lees Augustinus (354 – 430). En bij dat laatste dacht ik, ja dan vallen veel verschillen weg. Geen idee in welke kerk Augustinus vandaag zou hebben gezeten, maar hij kende de worsteling met het geloof tot in zijn tenen, maar hij wist ook wat ons samen bindt! In zijn tijd nog geen GerGem, geen NGK of PKN, maar zeker discussies en verschillende groepen in de kerk. Ds. Visscher vatte aan het eind van het gesprek het nog eens een keer goed samen: “Het gaat om Christus en zijn gerechtigheid, dat is de kern”. Ik kon alleen maar ‘amen’ zeggen. De conclusie van het interview is voor mij, de kerk van Visscher en van der Schans is schriftuurlijk en bevindelijk. Laat onze kerk nu ook schriftuurlijk en bevindelijk zijn, we hebben de G in ieder geval gemeenschappelijk. En gelukkig zijn er honderden en honderden kerken in ons land die dat ook zijn, er naar leven en het elke zondag ook uitzingen en hardop zeggen.

Afgelopen week draaide in onze dorpsbioscoop een bijzondere film. Met z’n vijven gingen we naar de film ‘Conclave’. Jaren terug had ik al eens de bestseller van Robert Harris gelezen. Een uitermate spannend en boeiend boek. Voor wie van de roomse liturgie houdt is het een zeer onderhoudende film en met alle intriges erbij is het interessant en spannend. Er gebeurt van alles, maar uiteindelijk loopt het toch net weer anders dan je gedacht had. Heel mooi is aan het eind een toespraak van outsider kardinaal Benitez tegen een kardinaal die zichzelf uiterst geschikt vindt om de nieuwe paus te worden: “Wat weet jij van oorlog? Ik heb in Kaboel de rijen met doden en gewonden gezien, christenen en moslims. Als je zegt dat we moeten vechten, waar denk je dat we tegen vechten? Waar je tegen vecht is hier, in je hart, in elk van ons. We moeten niet toegeven aan haat, als we spreken van ‘kanten’, in plaats van te spreken voor elke man en vrouw. We lijken alleen maar bezig met onszelf, met Rome, met deze verkiezingen, met macht, maar deze dingen zijn niet de kerk. De kerk is niet de traditie. De kerk is niet het verleden. De kerk is wat we nu gaan doen.” Toen ik dat hoorde moest ik weer denken aan mijn blog. “De kerk is niet de traditie. De kerk is niet het verleden. De kerk is wat we nu gaan doen.” Wat een prachtige uitspraak. De kerk is een verzameling zondige en gebrekkige mensen, maar al die mensen mogen  wel samen het lichaam van Christus vormen. Juist in zo’n kerk horen hoeren en tollenaars thuis, homo’s en lesbiennes, bajesklanten en verslaafden. In zo’n kerk voeren ook zusters het woord en staat de deur voor iedereen open.

Vorige week kwam ik na een interessante bijeenkomst over het archief van George Puchinger, in de VU-bibliotheek een (oud)ouder van Veerkracht tegen. Voorganger geweest, maar inmiddels met emeritaat. Tja, voegde hij mij toe, ook bij de gereformeerden gaat het bergafwaarts, hij noemde verschillende voorbeelden. Gelukkig sloten we het gesprek goed af. De emeritus eindigde namelijk met een boeiende parabel.

Komt een man bij de hemelpoort. Hij vraagt aan Petrus: “Zijn er ook gereformeerden binnen?”
“Nee”, zegt Petrus, “er zijn geen gereformeerden”.
“Maar zijn er dan Lutheranen binnen?” “Nee, geen Lutheranen”.
“Maar dan zijn er toch wel broeders en zusters van het Leger des Heils binnen? Zij deden zo veel voor de armen en verslaafden?” Opnieuw moet Petrus ontkennend antwoorden.
“Maar ik hoor wel mensen, het lijkt wel of er feest is…?”
“Ja”, zegt Petrus, “dat zijn zij, waarvan hun kleren zijn gewassen in het bloed van Christus!”   (Hebreeën 9:14 )

PS op irritatie-top 2024

Eén van de waarschijnlijk blijvende ergernissen, ook in 2025, is wel de kerkelijke verdeeldheid. Gelukkig kwamen er in 2024 twee heel kleine gereformeerde kerkgenootschappen weer bij elkaar. De DGK en de GKN, beide afsplitsingen van de voormalige GKv. In beide zit gelukkig een G. Maar uiteindelijk, en dat klinkt misschien negatief, blijft het gerommel in de marge. Waarom zijn er geen acties, ook vanuit deze twee kleine kerkgenootschappen, om zich te voegen bij de NGK of de HHK of de CGK? En waarom is het streven om een samengaan van NGK en CGK inmiddels volledig van de baan? Waarom sluiten we ons toch steeds op in ons eigen gelijk? Het samengaan van GKv en NGK was immers een mooie stap op weg…. Natuurlijk zie ik alle tegenwerpingen al voor me, maar de gemiddelde leden van deze kerken hebben vaak geen idee wat nu echt de verschillen zijn.
Wanneer ik tijdens een ‘Open Ochtend’ in de kerk met willekeurige bezoekers in gesprek kom, is het best lastig uit te leggen van welke ‘denominatie’ de Oosterparkkerk is. Hoog op de gevel staat nog steeds dat het gebouw van de ‘Doopsgezinde Gemeente’ is. “En wat zijn jullie dan, als je dat dus niet bent?”, is vaak een vervolgvraag. Uiteindelijk leg ik maar gewoon uit dat we een kerk zijn waar we geloven in de opgestane Christus, Jezus Gods Zoon. Dat zijn levensreddende boodschap centraal staat in vieringen en in het leven van hen die Hem willen volgen en in Hem geloven. “Ja, dan zijn jullie gewoon een PKN!?”, is soms een vervolgopmerking.  Nog maar eens uitleggen dat er kleine verschillen zijn en dat daar een geschiedenis van veel kerkstrijd aan vast zit… Een tijdje terug kwamen bij een kop koffie, de jaartallen nog weer een keer voorbij; 1517, 1648, 1814, 1834, 1869, 1886, 1892, 1944, 1967….. Een nogal verdrietig makend rijtje, maar de gesprekspartner vond het best  interessant.
Fred van Lieburg, directeur van het Historisch Documentatie Centrum van de VU maakte in 2023 een vernieuwde kerkenstamboom. Voor de liefhebber geweldig natuurlijk. Maar ook ergerniswekkend, dat christenen het niet voor elkaar krijgen om op één lijn te komen. Moeten we maar blijven verzuchten dat het een vrome wens zal blijven tot Jezus wederkomst? Zou het voor de buitenstaander iets uitmaken of er nu één soort kerk is of honderd verschillende?

In het besef dat onze goede God ook in 2025 met ons meegaat, of we nu wel of niet een noodrantsoen in huis hebben, laten we als kerken maar zoveel mogelijk eenheid uitstralen. En wat zou het geweldig zijn als eens het begin van het schema, aan het eind gewoon terugkeert.

Het ga u goed!

 

 

Irritatie-top 2024

Eén van de grootste ergernissen het afgelopen jaar is het verschijnsel de ‘fatbike’. Amsterdam is er werkelijk van vergeven. Rijden we hier achter de Boekweitdonk af, naar het Reigerpad dan suizen ze je van links voor je neus langs of het niks is. Ook richting het fietspad langs de Weespertrekvaart of de Gooiseweg, ze trekken zich niets aan van andere fietspadgebruikers. Vaak met een donkere hoodie over hun hoofd en gemiddeld al snel boven de 30, terroriseren ze de rest van de fietspadbevolking. Op andere momenten scheuren jonge gasten, nog geen vijftien, liefst met z’n tweeën op zo’n gevaarte, alle stoplichten negerend, al slingerend door het verkeer. In het begin denk je nog, leven en laten leven. Maar ik schrik, ben afgeleid en krijg de neiging om tegen ze te gaan schreeuwen.
Advies aan PVV-minister Madlener, alle berijders van een fiets met motor en batterij; verplicht een helm! Dikke banden, dunne banden, niks geen onderscheid; allemaal aan de helm. Ik denk dat het dan snel afgelopen is met de fatbiketerreur. Een aantal jaren terug vestigde zich een Amerikaanse firma ‘Super73’ zich hier achter op het industrieterrein. Citaat van Wikipedia: “De Super 73 wordt gebouwd in onze fabriek in Californië . We maken ook gebruik van lokale leveranciers om de economie van Zuid-Californië te ondersteunen. We zijn voorstanders van licht elektrisch vervoer waarmee mensen zich veilig en snel kunnen verplaatsen. Zolang het maar milieuvriendelijk en duurzaam is.”  Sympathieke uitspraak, maar helaas maken onze Nederlandse jongeren, en inmiddels ook flink wat ouderen, daar misbruik van.

Wat heb ik genoten van de prachtige tv-serie van de drie Belgische mannen die wandelen door Nederland. Eerder al waren dwars door België gewandeld naar Maastricht om daar het Pieterpad te volgen. Het leverde prachtige tv op. Het wandelen nog lang niet moe, togen ze opnieuw op pad, nu namen ze vanuit Noord-Friesland het Diagonaalpad. Het levert het soort televisie op, waar je op kunt herkauwen. Prachtige beelden van gebieden in Nederland waarvan je niet wist dat het er was. Aanvoerder Arnout Hauben treedt de mensen die ze tegenkomen op zo’n eerlijke manier tegemoet, dat er in de meeste gevallen mooie, soms zelfs diepzinnige gesprekken ontstaan. Niks gekunsteld, maar leerzaam. Niks polariserend, maar verbindend.
Waarom zijn er maar zo weinig van dit soort onderhoudende programma’s op onze buis? Wat een flauwekul er allemaal voorbij komt, het is haast te begrijpen dat onze huidige regering de budgetten voor de omroepen drastisch wil verlagen. Waar blijft een echt boekenprogramma, waarin lezers en auteurs voor het voetlicht komen en dat aanzet tot een gang naar de betere boekhandel…? Waarom worden de echt interessante programma’s weggedrukt naar de marges van de uitzendschema’s? Waarom zijn prachtige programma’s vaak niet terug te kijken? “Terug kijken wordt niet ondersteund voor dit programma” Zo’n opmerking boven in mijn beeld levert echt ergernis op.

Eigenlijk best wel geinig om van een afgelopen jaar het agenda nog eens door te bladeren. Ikzelf zet er niet alleen maar mijn afspraken in, maar ook verjaardagen, sterfdata en regelmatig noteer ik bijzondere gebeurtenissen. Soms neem ik die over in een volgend agenda, om daar op de betreffende datum toch nog een keer bij stil staan. Eén van de vervelendste dingen was wel het verstopt raken van de afvoer. De eerste keer hadden we kleinzoon Teun te logeren en het was zondag. Dus toch maar een nooddienst gebeld. Gelukkig konden die de verstopping min of meer verhelpen. Helaas hebben ze toen zitten knoeien met de hangende wc-pot.
Helaas was dit nog maar de eerste keer, in juli was het weer raak. Nu moest er zelfs een cameraman aan te pas komen. Omdat beneden de wc-pot niet demontabel meer was, moest het via de badkamer. Uiteindelijk bleek de rioolbuis net bij de buitenmuur afgebroken; verzakking. Gelukkig was het allemaal te herstellen. Achteraf waren de loodgieters toch te snel en vergaten vanaf de breuk de zaak even door te spoelen naar de straat. Paar weken laten toch weer gebubbel en moest de oprit weer open. Na een flinke spoelbeurt was het probleem uiteindelijk opgelost. Gelukkig kon ik zelf de wc-pot repareren, maar frustrerend was het wel.

Een andere ingrijpende gebeurtenis is het aanstaande vertrek van onze dominee. Na nog geen zes jaar gaat Marinus de OPK verlaten. Het is zoals het is en we snappen zijn overwegingen. Zijn werk aan de Theologische Universiteit Utrecht zal vast tot zegen van de kerken zijn. Het is dan wel geen ergernis of irritatie, maar het voelt wel als verdriet. Tijdens de coronaperiode was Marinus de trekker van online diensten, eerst vanuit zijn studeerkamer en later vanuit in kerkzaal in verbouwing. Zijn stimulans om ons meer te laten leiden door het kerkelijk jaar en ook liturgische gebruiken die in de loop van de geschiedenis verdwenen zijn weer te herintroduceren, ik hoop dat we het voortzetten. Het maakt ons meer kerk. Een paar maanden geleden vierden we een zondag geen Heilig Avondmaal. Een broeder reageerde met: “Het voelt als een halve kerkdienst.”
Marinus gaat dus helaas Amsterdam inwisselen voor Utrecht. Gelukkig is dat niet het einde van de wereld. En ook het besef dat onze goede God voor de OPK blijft zorgen, we hoeven wat dit punt betreft niet te wanhopen. Er komt vast een goede opvolger, maar Marinus zullen we niet snel vergeten.

Op de laatste veiling van ‘de Eland’ was een hele partij Friese en Groningse staartklokken te koop. ‘Collectie Bouwens’ stond er in de catalogus. Helaas zijn deze klokken tegenwoordig niets meer waard. Voor tussen de honderd en vijfhonderd euro gingen tientallen prachtig oude uurwerken onder de hamer. Waar ze eertijds zo maar duizenden guldens kosten, is er nu totaal geen interesse meer. Het zijn tijdaanduiders met allemaal hun eigen specifieke geschiedenis. Hele generaties hielden ze bij de tijd en ze kunnen nog eeuwen mee. Toch een ergernis dat daar zo weinig oog voor is. Gelukkig zijn er hier en daar nog liefhebbers, geen digitaal gedoe, maar gewoon het gewicht hijsen.

Een behoorlijke ergernis was het terugverhuizen van onze opk-zuster Roos. Eigenaar ‘firma A.’ te Schiphol, liet het er flink bij zitten. Een lijst van bijna 30 nog te verrichten verbeteringen was zo gemaakt. Het kostte heel veel energie om toch zo veel mogelijk voor elkaar te krijgen. Op een zeker moment wilde men zelfs geen zaken meer doen met de ‘zaakwaarnemer’. Maar dat liet onze zuster niet op zich zitten. Inmiddels is er geverfd, behangen, geschrobd, gezweet en uiteindelijk verhuisd. De OPK op zijn sterkst zullen we maar denken. Maar de irritatie met betrekking tot de verhuurder was soms groot als er weer een forse mail moest worden gestuurd.
Het verhaal over de verkeerde informatie op het bord in de Leendert Valstarhof houdt u tegoed. Pas als de foto van oom Leendert boven water is, kan ik er een blog aan wijden. Irritant is het wel natuurlijk dat men indertijd de verkeerde Leendert opvoerde in Slotermeer.

Ach… en natuurlijk zijn er voor 2024 nog vele, vele ergernissen te noemen. Naast alle mooie lijstjes van mooie films, beste boeken, het leukste woord, is het soms ook goed om de vervelende, irritante en ergernisgevende zaken gewoon eens te benoemen.
> Wanneer de liturgische kleden niet goed hangen.
> Als de CU voor een foute motie stemt. Gelukkig werd het leed verzacht achteraf.
> Als je maar blijft hoesten en het niet over lijkt te gaan.
> Ooh wat is het gedrag van het huidige kabinet tenenkrommend. Misschien wel het meest ergerniswekkende feit van 2024. Maar uiteindelijk kunnen we mopperen wat we willen, nog steeds zijn miljoenen medelanders uiterst tevreden met dit wangedrocht en zullen ook bij nieuwe verkiezingen op PVV en VVD stemmen.
> Ook in de top irritaties zit de verkiezing van Trump in de VS tot opvolger van Biden. Hoe triest, maar ook zo verwacht. Ikzelf vind het meest irritante dat er zoveel Amerikaanse burgers, die zich christen noemen, stemden op Trump.

Ondanks alle irritaties, ergernissen, fouten en miskleunen, wens ik u lezer, alle goeds voor 2025. Ga met God!

“Ie moeten niet bange wezen
veur hoe de wind soms stiet
Angst is mar veur eben,
spiet is veur altied.”              Daniël Lohues

 

Geboortegrond

Het uitzicht van oudste broer, met in het midden de ‘es’. Heel in de verte is rechts van de es het torentje van Hollandscheveld te zien.

Oudste broer deed na een paar keer aanbellen toch open, ik wilde net kijken of hij al bezig was aan zijn middagdutje. Hij keek ons aan: “Heej…. breur Roel, hebbie oen hoar in ’t bleekwaatr edoan?”  Hij herkende ons gelukkig, ondanks het feit dat hij al jaren aan Alzheimer lijdt. Hij was niet verbaasd dat we opeens voor de deur stonden en woont gelukkig nog steeds op zichzelf. “We dachten al dat je ons niet hoorde…” “Joa, maar ik zat te eet’n”. We schoven bij hem aan tafel in de keuken en hij nam nog een plakje roggebrood. “Zal ik stille of hardop leez’n uut de Biebel?”. Ik was wel benieuwd hoe dat zou gaan, bij het gele papiertje las hij uit het Spreukenboek. Het ging hem nog best goed af. “Ja, veul wiesheid hè die spreuk’n.”  Veel gespreksstof heeft hij echter niet meer, wel tien keer bood hij koffie aan. Gelukkig was de boom er nog, de ‘es’ die er veel langer staat dan wij leven. ik probeerde nog dat het een kastanjeboom was, maar niks ervan; een ‘es’. “In de hoek van ’t laand van de Woltings”, hij wist het nog precies. Ook al zijn de broers Harm, Albert en Jan en ook zus Hillegie  al lang ‘uut de tied’. Oudste broer wist het nog precies: “Het eerste stok laand is van Anne Fiet’n, dan van de Wooltings en dan het laand ernoast is van Gerke en doarna van Zulverbarg.” Vervolgens kregen we herinneringen aan de ‘Penswieke’ en het stuk land op Hollandscheveld. Soms moest oudste broer er heen met de fiets van va om er koeien te melken. Ook boer Klaas Hartman kon hij zich herinneren, een aardige man, beslist geen ophitser als boer Koekoek.
Ondanks zijn ziekte was het fijn om elkaar weer te ontmoeten. Maar hij was het bezoek ongetwijfeld al weer vergeten toen we bij de volgende broer, in Noord-Drenthe binnenstapten. Onderweg op de A28 kwamen we  de afslagen naar Ruinen, Zuidwolde en Pesse tegen. Het schoot wel even door mijn  hoofd dat daar inmiddels ook een stuk Wimmenhove-geschiedenis ligt. Jan en Lammechien, Albert en Harmpien, maar ook onze gezamenlijke voorvader Roelof, leefden hier. Ansen ligt onder de rook van Ruinen evenals Pesse, waar de Wimmenhoves van mijn vorige blogs woonden. Geboortegrond blijft toch ergens in je lijf zitten. In hun tijd nog geen snelle verbinding van Utrecht naar Zwolle, geen strakke asfaltwegen, maar kronkelende wegen tussen akkers, weilanden, bossen en heidevelden. En ook in de 19e eeuw al de strakke lijnen van veenkanalen richting het oosten. De Wimmenhoves waren echter geen turfgravers, maar boeren en boerenarbeiders op de zandgronden van zuid Drenthe, zij verstookten de turf om warm te worden en te koken.

Een paar dagen later zijn we in het Drents Museum, voor de tentoonstelling over Albert Steenbergen. Ook die heeft alles te maken met onze geboortegrond. Steenbergen was een Hoogeveense schilder en schrijver in de 19e eeuw. Hij schreef gedichten, verhalen en toneelstukken. Een beroemd verhaal in Hoogeveen en omstreken is het over “De Nevelhekse”. Bij ons thuis ging altijd het verhaal dat deze vrouw in de buurt van de Langedijk (de straat waar wij woonden) gewoond had. Ergens in de bocht, waar een klein bos was, heet het “’t Holtien”, daarachter ergens. Ooit voerde men in de bijzalen van de kerk een toneelstuk op over “De Nevelheks” en hing bij ons daarna nog een stuk doek met daarop een afbeelding van deze nevelheks. Waarschijnlijk heeft Steenbergen teruggegrepen op oude volksverhalen waarin witte wieven een rol speelden. Het verhaal is een aantal jaren opnieuw uitgegeven en ligt te koop in de Museumwinkel.
De tentoonstelling met een groot aantal prachtige schilderijtjes van Albert Steenbergen is trouwens zeer de moeite waard.

PS   Op mijn vorige blog kreeg ik nog een rectificatie. Hartelijk dank daarvoor. Oplettende lezer Hans had nog even zitten rekenen en attendeerde mij erop dat Lammechien 19 jaar was, toen ze de Bijbel (waarschijnlijk) kreeg . Een logische verklaring daarvoor is dat ze hem kreeg bij het doen van openbare geloofsbelijdenis. Waarvan akte.

Wimmenhove Bijbels – aanvulling

Zo nu en dan krijg ik reacties op mijn verhaaltjes. Soms een vraag om verduidelijking, soms is er een typefout ontdekt. Erg leuk is het als er een heel verhaal terugkomt. Vriend Jan uit Assen reageerde bijvoorbeeld op het Bijbelverhaal, met een hele beschouwing over de Statenbijbel uit de familie van zijn vrouw. Hopenlijk kunnen ze die Bijbel nog een keer bemachtigen.
De ‘ontdekker’ van de ‘Wimmenhove Bijbels’ mailde mij ook nog terug. Hij had de sloten goed onderzocht en had ontdekt dat op de binnenkant van de sloten de initialen staan van de vrouw van Jan Wimmenhove: L A V en op het onderste slot, het jaartal 1862. Conclusie; de Bijbel zal in eerste instantie dus van Lammechien Alberts Veldman zijn geweest. De A is ongetwijfeld van haar vader, Albert Jans Veldman. We kunnen gissen waarom ze op haar 15e (ze was geboren op 26 februari 1843) zo’n mooie Bijbel kreeg. Was het voor haar verjaardag? Deed ze op haar 15e  openbare geloofsbelijdenis van haar geloof? Voorlopig blijft het gissen. Ze trouwde jong met de 25 jarige Jan, Annechien was 18. Van wie de aantekeningen in de Bijbel zijn is dus ook niet te achterhalen. Jan had een mooi en zwierig handschrift als je naar zijn handtekening kijkt, de aantekingen voor in de Bijbel zijn wat minder zwierig.

Aktes kan ik in het Drents Archief verder niet vinden met haar naam. Wel is er in het ‘Successie Memories’ boek uit Hoogeveen een brief van Jan Wimmenhove  dat van Lammechien geen roerende en onroerende goederen te erven waren. Waarvan akte. Toch is de Bijbel uiteindelijk bij zoon Albert terecht gekomen.