Maand: februari 2017

Silence | In memoriam Harm 1982 – 2016 (45)

silence-posterWat was ik graag met Harm naar de film Silence geweest. Een diepe indruk makende film over christenvervolging in Japan.  De jezuïeten Sebastião Rodrigues en Francisco Garupe reizen in de 17e eeuw van Portugal naar Japan om te achterhalen wat er gebeurd is met hun mentor, priester Cristóvão Ferreira. Het boek van Shūsaku Endō (遠藤 周作), die leefde van 1923 tot 1996, een christelijke Japanse schrijver, stond al jaren op mijn verlanglijstje, maar het kwam er niet van. Nu heeft een Amerikaanse filmmaker, Martin Scorsese, het aangedurfd om dit bijzondere verhaal te verfilmen.
Harm was wel een beetje gek van Japan, alleen daarom al was het leuk geweest om met hem deze film te bekijken en daarna te bespreken. Naast de prachtige verfilming en de verschillende acteurs, hadden we het ook vast gekregen over de titel. Waarom bleef God stil, terwijl jezuïtische paters zo heilig geloofden dat God werkelijkheid was in hun leven, maar ook in dat van van eenvoudige Japanse christenen? En hoe verhoudt zich dat met ons eigen geloof? Diepe vragen, zeker nu we zelf soms dezelfde vragen voelen opborrelen, als we weer bezig zijn met Harm. In de bundel “Waarom komt U ons hinderen” wijdt Willem Jan Otten het laatste hoofdstuk aan de schrijver Endo. Ik heb het nog een keer herlezen en dan blijkt dat het lezen van Endo bij Otten aanzette tot dieper doordenken over het begrip genade, in christelijke zin en ‘het geneigd zijn tot alle kwaad’. Endo schreef boeken over mensen die dat laatste wel heel erg in praktijk brachten, maar ook ontdekten dat ze alleen maar kunnen overleven door zich over te geven aan de genade van Jezus de opgestane.
Silence is een film om verschillende keren te gaan bekijken, bedacht ik toen ik van Kriterion naar huis fietste. Nog een keer proeven en ook onderliggende vragen en lagen daarna te overdenken. Gelukkig draait de film in diverse bioscopen, ook voor u als lezer dus alle kans om dit bijzondere verhaal te ondergaan. In de grote dagbladen  zie je in de filmbesprekingen ongemakkelijkheid over zo’n christelijke film naar voren komen, men weet er zich niet zo goed raad mee. Des te meer reden om misschien met een collega, een goede kennis, een buur, deze film te gaan bekijken en daarna een kop koffie te gaan drinken. Het gesprek komt dan vanzelf.

desolate cageRegelmatig merken we, dat we natuurlijk niet de enigen zijn die nog steeds met Harm bezig zijn. Vaak weten we dat we in de stilte dezelfde vragen stellen. En soms doorbreken we die  om ze te stellen. Neef Rudger heeft de stilte doorbroken met bijna vier uur muziek. In augustus/september 2016 was hij bezig weer iets nieuws op te nemen. Een titel had hij toen al gevonden:  “Desollate Cage [Dedicated to Harm Wimmenhove]“. Harm en neef Rudger wisselden regelmatig muziek uit, zelfs in de week voor het fatale ongeluk. Regelmatig zochten ze elkaar op en draaiden dan hun laatste vondsten. Rudger herinnert zich nog de eerste plaat die hij ooit opzette aan de Daniel Stalpertstraat, de laatste die Harm tipte was ‘This is it’. Nu een titel met dubbele lading, de muziek zit nu in Rudgers mix, in de playlist staan alle gemixte nummers keurig op volgorde trouwens. Ook zitten er veel nummers tussen van Harms ‘When I Die’ lijst. Harm had die lijst op Spotify gemaakt, zonder dat zijn vrienden het wisten. Tijdens de bijeenkomst in de Westerkerk voorafgaande aan Harms begrafenis hebben we daar ook een aantal nummers van laten horen. Veel van die platen hadden Rudger en Harm al eens samen geluisterd. Rudger: “Ik voelde een soort knipoog van Harm tijdens de dienst en elke keer als ik thuis één van die platen opzette. Wat een verbondenheid, bizar maar ook heel mooi.” En ik citeer verder nog maar een keer Rudger:  “Er zitten nogal wat titels en teksten in die je kunt herleiden hier en daar naar, verlies, gemis, weg willen rennen van de situatie of gewoonweg boos zijn. De intro met de woorden ” We want to ride our machines, without being hassled by ’the man’ ” dekt bijvoorbeeld die lading. Platen met titels ‘Last Night’ gevolgd door een plaat met engelachtig gezang, genaamd ‘Voices’. Zo zijn er nog wel meer, sommige titels spreken voor zich. (Burial – Young Death). Onbewust, al dan niet bewust, gebeurde dat gewoon. Misschien geef ik overal wel teveel betekenis aan, maar dat hoort bij het leven. Zo had ik bijvoorbeeld ook een plaat met als titel ‘Hoola Hoop’, zie ik kort daarna een foto van een ‘hoolahoopende’ Iris voorbij komen op Instagram met als onderschrift “een hoolahoop voor Harm”… Ik heb geprobeerd Harm zijn korte, maar bijzonder krachtige leven weer te geven. Met ook hele feestelijke platen, want dat was ook Harm.”

Harms visitekaartje bij FABRIQUE met achterop Cousteau
Harms visitekaartje bij FABRIQUE met achterop Cousteau

Later kwam Rudger in een mail met de werkelijk prachtige cover met een lege kooi (de vogel is gevlogen), en nog een aanvullend commentaar. Het mooie is dan, dat je van sommige dingen weet dat het echt hoorde bij Harm en er ook wel eens iets over uitgewisseld had. Ik wist dat Harm een fan was van Wes Anderson, daarom gingen we ook samen naar ‘The Grand Budapest Hotel’. Harm hield van duiken, had hij geleerd tijdens een vakantie op Koh Tao (Thailand). Maar dat hij een fan was van Cousteau (Franse zee-onderzoeker), ik wist het niet. Ontdekkend dus, zo’n doorbreking van de stilte. In een laatste citaat namelijk zegt neef Rudger: “Jacqeus-Yves Cousteau was wel heel erg Harm zijn ding (getuige zijn afbeelding op Harm zijn Fabrique visite kaartje), hij was helemaal fan van Wes Anderson, die ‘The Life Aquatic with Steve Zissou geregisseerd heeft, een hommage aan jawel, Cousteau. … Er zit een plaat in de mix genaamd ‘Cousteau’ tegen het eind. Die kwam toevallig op mijn pad toen ik platen voor de mix aan het verzamelen was. Daarnaast zit er ook nog een plaat in met een Japanse titel. Dat kon ik ook niet ‘niet’ laten terugkomen. ‘Tsukumogami’, wat zoveel inhoudt dat spullen een ziel krijgen. Iets wat je in spullen gaat zoeken bij het verlies van een dierbare. Hele ingetogen plaat tegen het einde ook. Burial – Young Death is uitgekomen ergens begin dit jaar. Alleen de artiestennaam en titel al. Met als tekst “Hey child. I will always be there for you.”
Neef Rudger, alias Rígur Lárus, heel erg bedankt!

Kyrie eleison, ook over het gesprek dat we zullen hebben met de agent die Harm heeft aangereden op 14 september.

Veiling bij het ND

LV 0425Het stormde gisteren, misschien viel daarom het aantal veilinggangers in Barneveld wat tegen. Al weken had het Nederlands Dagblad er mee geadverteerd. Men had een overzichtstentoonstelling gehad met werk van de in 1994 te jong gestorven schilder Libbe Venema. Al het werk zou daarna in een veiling aan de man gebracht worden. Een goede reden om de storm te trotseren en het industrieterrein waar het ND nog gevestigd is, te vereren met een bezoek .
Venema was in het dagelijkse leven schoolmeester. Een bijzondere man, die er altijd nogal smoezelig uitzag en zijn geld niet uitgaf aan de kapper. Toen ik in 1978 op het punt stond mijn diploma te halen voor de Pedagogische Academie, sloeg ik aan het solliciteren. En zoals dat toen heel gewoon en gebruikelijk was, alleen op gereformeerde scholen. Toen er naast  een advertentie van de school in Amsterdam, ook een advertentie van de school in Leusden in de krant kwam, leek me dat wel wat. Veel van mijn klasgenoten op de PA in Groningen, dachten er niet aan om buiten de vier noordelijke provincies te solliciteren. Waarschijnlijk wilde ik wel de wijde wereld in en was Amsterdam of Leusden geen enkel probleem. En mijn vriendinnetje woonde in Leusden en ook nog een broer en zus trouwens. Een onvergetelijk sollicitatiegesprek werd het. Terwijl in Amsterdam gevraagd was of ik wel lid was van een jeugdvereniging en een lezer was van het Gereformeerd Gezinsblad en de Reformatie, werd ik op een zaterdag door Venema en een bestuurslid bevraagd op mijn visie op het kind en onderwijs. Het gesprek, weet ik nog, vond plaats in Kobus, een soort grand-café aan het begin van de Langestraat in Amersfoort. Het bleef bij één gesprek, want de maandag erna kreeg ik een benoeming in Amsterdam. Maar via mijn familie en schoonfamilie leerde ik vervolgens toch een beetje hoofdmeester Venema kennen. Een man die oog had voor kinderen en zeker voor kinderen die niet gemiddeld waren. Daarnaast was Venema ook vrijwilliger bij de GVAD, een vereniging om alcohol en drugsverslaafden te helpen.  In de vrije tijd die overbleef schilderde Libbe Venema. Toen hij vanwege zijn gezondheid eerder stopte met werken verhuisde hij naar Dalerveen in Drenthe, maar bleef schilderen. Vooral zijn laatste jaren maakte Venema heel veel prachtige bloemenstillevens.
Na zijn dood bracht mevrouw Venema het werk van haar man verder in de openbaarheid. Ze startte een galerie in Kampen en hield regelmatig tentoonstellingen met werk van haar man, maar ook van andere kunstenaars. Later verhuisde ze naar Amsterdam en begon aan de Hogeweg met Galerie Libbe Venema. Een aantal maanden per jaar was daar het werk van Libbe Venema te bewonderen. Toen Johanna Venema verhuisde naar Leiden, mocht ik van haar een keus maken uit het werk van haar man en ook ophangen. Een soort afscheidstentoonstelling. Helaas waren de meeste werken nogal fors geprijsd en konden we alleen maar een mooie linosnede verwerven. Gelukkig was op de veiling gisteren de prijs van verschillende werken wat reëler. En het klopt wat Venema over zijn werk zei: “Schilderijen moet je niet praten, schilderijen moet je kijken”.

Lazarus

Lazarus-ManifestEen van de ‘mooiste’ verhalen uit het Nieuwe Testament, is het verhaal over de opwekking van Lazarus. Lazarus was een goede vriend van Jezus van Nazareth. Wanneer hij doodziek is, houdt Jezus zich bewust op afstand. Pas wanneer Lazarus al begraven is, bezoekt Jezus de twee zussen van Lazarus, een condoleancebezoek zo lijkt het. Niets is minder waar, Jezus roept Lazarus, nadat de grafsteen is weggerold, tot leven. En het mooie van het verhaal is dat er heel veel toeschouwers zijn, waaronder ook geestelijke leiders uit Jeruzalem. Het zal hen de adem benomen hebben, een dode die weer levend wordt! Terug in Jeruzalem vertellen ze hun verhaal aan Joodse leiders en de laatsten nemen het besluit om de man die Lazarus weer tot leven riep, te doden. Geweldig verhaal toch! Wanneer ik het moest vertellen in de klas, genoot ik er van om de kinderen mee te nemen in het bizarre van dit verhaal. Je leert iemand kennen die doden tot leven kan wekken en vervolgens besluit je om die levend-maker te doden. Hoe verzin je het?

Op internet is een  boeiende site, waar onder andere die Lazarus waar ik over schreef, de naamgever van is. Er is ook nog een andere Lazarus, hij is een melaatse in een van de prachtigste parabels van Jezus. Onder de naam lazarusmagazine schrijven allerlei mensen hun verhaal over Jezus en het leven. De ‘vloekende dominee’ Rikko Voorberg publiceert elke werkdag een overdenking, maar ook staan er artikelen van anderen op de site. Op de overdenking van Rikko kun je je trouwens abonneren, dan heb je hem elke morgen in je email. Rikko heeft zijn verhaal dan ook ingesproken, dus je kunt het ook onderweg naar je werk tot je nemen. Elke keer weer een boeiend verhaal naar aanleiding van een drietal bijbelteksten.

Let wel, het zijn verhalen en overdenkingen om gelovigen en twijfelaars aan het denken te zetten. Je hoeft heus geen christen te zijn of een wekelijkse kerkganger, als je maar na wilt denken of er gewoon even over wilt peinzen. Zeer aan te bevelen in deze tijd, waarin zoveel onzeker lijkt en mensen al gauw de grootste mond volgen. Laat je aan het denken zetten!

Delen geeft troost | In memoriam Harm 1982 – 2016 (44)

DSCN5879Vandaag is het vijf maanden geleden dat Harm is verongelukt   [ geschreven 14 januari ]. De eerste adrenalinegolf is inmiddels gaan liggen en stap voor stap vindt het verdriet en het gemis een plek in alle haarvaten van mijn leven. Steeds is er wel weer iets dat afgehandeld moet worden. Zo ben ik laatst naar Ron geweest, vertegenwoordiger voor een grafzerkenfirma.          Doorklikken naar EO ‘Ik mis je’

Schaduw | In memoriam Harm 1982 – 2016 (43)

IMG_2493
Hehakaya, hoofd filmzaken bij de Balie, Knibbe en Otten in gesprek na het draaien van de film

Ik, die geen ik meer kan zeggen
ik, die mijn schaduw verloor of juist een en al werd
ik, die in elk geval werd, ik
moet het nu hebben van andere stemmen.
Hester Knibbe

 

De filmavonden met Willem Jan Otten in de Balie zijn steeds weer een genot. In de zaterdageditie van Trouw (4 februari) was de schrijver-dichter ook deze keer weer heel openhartig. Schrijvend aan zijn essay ontving hij het bericht dat zijn broer plotseling was overleden. Toch moest het essay af en volstrekt logisch kwam dan ook later de zin ‘wat had ik deze film graag aan mijn broer laten zien’, voor in het stuk.
De besproken film ‘Bright Star’ is een prachtige epos over de laatste jaren van de Engelse dichter John Keats. Nu is Otten zelf geen romanticus, maar ik kan me wel voorstellen dat het leven van de maar 25 jaar geworden Keats tot de verbeelding spreekt. De aan tuberculose lijdende dichter durft eigenlijk niet toe te geven aan de liefde, maar uiteindelijk zwicht hij voor Fanny Brawne. Voor het warmere klimaat sturen zijn vrienden hem naar Italië, maar Keats sterft daar in 1821. Op voorhand dus al een zeer boeiend gegeven. De dood van zijn broer zal Otten door het hoofd zijn blijven spelen, ook toen hij zoals gewoonlijk de bezoekers een korte inleiding gaf op de avond. Als gesprekspartner had Otten dichteres Hester Knibbe uitgenodigd. Daarom las hij een van de mooiste gedichten voor van haar. Knibbe’s zoon Aernout stierf in 2009 aan een hersentumor en later publiceerde ze daarover in “Het hebben van schaduw”.   Toen Otten het gedicht uit het hoofd citeerde, werd ik van binnen wel heel erg stil. De schrijver zal ongetwijfeld gedacht hebben aan zijn pas overleden broer en Hester Knibbe die toevallig bij mij in de rij zat, zal wel aan haar overleden zoon hebben gedacht.
DSCN5880Opeens zag ik in gedachten de schaduw van Harm voor me. Een paar weken geleden was ik bezig met vakantiefoto’s uit 2004. Harm experimenteerde met foto’s van zijn schaduw. Onmiskenbaar zie je hem er in terug. Door zijn dood heeft Harm een schaduw over ons leven gelegd. Zo mooi verwoord, schaduw heb je immers zo lang als je bestaat en ik kun je alleen maar over jezelf zeggen als je leeft. Tegelijk ben je er ook nog, al is het dan figuurlijk gezien in een schaduw over het leven van degenen die je lief hadden. Opeens besef ik dat de laatste zin van dit korte gedicht ook zo waar is. Harm moet het nu hebben van andere stemmen, vrienden die nog regelmatig over hem praten, geliefden die iets op ‘vooraltijdharm.nl‘ zetten. Een vader die het niet kan laten om er toch weer een blog aan te wijden.
Keats werd na zijn dood een geliefd dichter en nog steeds worden op middelbare scholen zijn verzen uit het hoofd geleerd. Ook Keats heeft schaduwen nagelaten. Daarom tot slot de beroemd geworden beginwoorden uit Endymion, A Poetic Romance. [Endymion is een bekende Griekse mythe]

EndymionA thing of beauty is a joy forever,
Its loveliness increases; it will never
Pass into nothingness.

Beschaving

IMG_2447In de Rode Hoed, ooit Remonstrantse schuilkerk, vond een debat plaats over ‘beschaving’. En de sprekers waren zo aansprekend, dat een heerlijke koude maandagavond fietstocht naar de Keizersgracht aanlokkelijk was. De hoofdspreker was professor James Kennedy, met zijn kenmerkende Amerikaanse accent, zijn blik als min of meer buitenstaander is vaak zo verhelderend, dat ook mede debaters daar vaak van onder de indruk zijn. Het aantal bezette stoelen viel wat tegen, nog net geen 70. Kennedy geeft aan dat beschaving vooral gaat over verworvenheden. In 1950 werd aan elke Nederlander die 23 werd een boekje uitgereikt met de pakkende titel “Burgerschap en Burgerzin”. Er waren vier pijlers onder die twee begrippen volgens de sociaaldemocratische schrijvers: het christendom, de gemeenschapszin, vrede en ook vrijheid. En men constateerde toen al dat een steeds groter wordend individualisme een gevaar vormde voor onze huidige beschaving, zoals beschreven in “Burgerschap en Burgerzin”. Later, in de jaren 60 en 70 werd het toch meer ‘moet je zelf weten’. En net voor de eeuwwisseling werd het steeds meer dat ‘onze’ beschaving moet worden verdedigd vanwege de mondialisering. We moesten ons weer beter gaan gedragen. En Rutte zegt vandaag, als je je niet gedraagt; wegwezen. Wat dan ook maar de algemene norm mag zijn…
IMG_2446Volgens Kennedy moeten we duidelijk erkennen dat beschaving geworteld is in een eeuwenlang proces. Kennis nemen van en omgaan met verschillen is heel belangrijk, want dat heeft immers vrijheid, zorgzaamheid en ondernemerschap in Nederland mogelijk gemaakt. Je moet wel historisch denken. Maar, het is geen gesloten canon. Beschaving is een streven waar we ook in de toekomst aan moeten en blijven werken. En Kennedy waarschuwde ons, het zal ook moeilijk zijn om het te behouden zoals het nu is! We hebben veel ‘civility’ nog, nog het best te vertalen met wellevendheid.
Helaas kwam er vervolgens in de discussie niets nieuws naar voren. De rector van de PThU, mevrouw Mechteld Jansen, wist niets toe te voegen, ook de in Afghanistan geboren rapper Massih Hutak was het volledig eens met de professor en bracht aan het eind nog een mooie tekst rap ten gehore. Het meest stellig was nog Arend Jan Boekestijn met zijn rechtsstaat. Alleen de rechtsstaat is maatgevend volgens hem; je mag alles zeggen en roeptoeteren, als je het maar niet omzet in daden. Helaas moest hij ook toegegeven dat je het nooit helemaal zeker weet. Inmiddels zit hij namelijk op een bijbelclubje met Segers en van den Brink, dus ook Arend Jan Boekestijn is bijna onder de profeten.
Helaas deze avond alleen maar negatieve uitlatingen over de SGP, die naar het idee van de buitenstaander nog steeds een soort theocratie voorstaat. Waarom daar zo negatief op reageren? Niets over het onbeschaafde en onwellevende gedrag van de PVV en zijn partijleider. Waar echte beschaving op gegrond zou moeten zijn, werd uiteindelijk in een zevental uitspraken samengevat. Blijkbaar is praten over beschaving meestal gemakkelijker dan het ook werkelijk doen. Op de oproep van rapper Massih om alle wijken in Nederland te mengen met elke denkbare groep die er maar is, kwam van de mede debaters geen enkele reactie.

Ontroerd | In memoriam Harm 1982 – 2016 (42)

DSCN5693
Frankrijk zomer 2004

We rijden dezelfde route naar VU-mc als op 14 september. Een afspraak met de neurochirurg die Harm nog geopereerd heeft, toen hij meer dan zwaargewond werd binnengebracht. Al heel snel had men door dat alleen een schedellichting misschien nog iets zou kunnen uithalen. We horen het verhaal van de arts aan, stellen vragen en begrijpen nog beter wat we al wisten.  Door de eerste klap van het politiebusje is Harm gelijk volledig buiten westen geweest. Ook toen we  op de IC bij zijn bed stonden heeft hij volgens de huidige wetenschap daar niets meer van meegekregen. Aan de ene kant geeft het rust, maar de andere kant is het oh zo verdrietig. Waarom moest het zo gebeuren? Waarom reed een politiebus zonder signalen met een snelheid van bijna 85 km. over de Nassaukade?
Gaat het slijten, kunnen we het een plekje geven? Zijn het platvloerse vragen die anderen ons stellen, of heet dat gewoon meeleven? Wat we wel weten is dat het verdriet blijft en we er mee op staan en mee naar bed gaan. En tegelijk besef ik ook dat er heel veel mensen met verdriet zijn. Op bezoek bij V en A vergeet ik opeens alle verdriet om Harm en begin ik langzaam te beseffen dat wanneer je illegaal bent en maar zit te wachten op het moment dat je advocaat weer een brief naar de IND stuurt voor een nieuwe procedure dat ook zo verschrikkelijk is. Ondertussen begint de school van hun kind ingewikkelde vragen te stellen en weet je niet meer waar je het moet zoeken. V wil naar het programma ‘de Monitor’ een brief sturen voor een interview en ook een open brief naar de krant. De wereld moet ook weten hoe hopeloos hun positie is en dat ze werkelijk niet terug kunnen naar hun land. Ik weet het en ik geloof hun verhaal maar weet niet hoe ik iets kan betekenen,  anders dan door te luisteren.  Hun onmacht te zien ontroert me en woordeloos probeer ik de Hemel te overtuigen om in te grijpen.
Ik keek naar een herhaling van DWDD, omdat de woensdaguitzending meestal de beste is. Het bleek dat Bas Heijne de hoofdgast was, een man naar mijn hart. Een publicist die altijd weloverwogen zijn mening geeft, niet overdonderend, maar nadenkend en zoekend. Een man die wil dat er echt debat is in de politiek en in de publieke ruimte, dat er echt geluisterd wordt, zodat meningen kunnen worden bijgesteld. Wat een zinnig interview en toen las Nico Dijkshoorn ook nog zijn beste bijdrage van dit seizoen. In deze uitzending zaten verschillende ontroerende momenten, zeker toen aan het eind ook nog een nummer van U2 met een gospelkoor werd gezongen: “I Still Haven’t Found What I Am Looking For”. Is het dan erg om eens een paar keer je zakdoek te pakken?
DSCN5884DSCN5964Ontroerd werd ik toen ik bezig was met oude foto’s. En cd met foto’s van onze vakantie in Frankrijk, naar het prachtige huis op de heuvel van Rolf en Heleen. Bijna allemaal foto’s door Harm gemaakt. En prachtig om te zien hoe hij ook in 2004  al experimenteerde en allerlei zaken fotografeerde die anderen niet opvielen. Verkeerslichten, autospiegels een astronautenpoppetje. Ook nu weer is het goed dat er op tafel een doos tissues staat. Wat was het mooi geweest als hij zich daar nog verder in had kunnen ontwikkelen, of misschien alleen maar een rustig moment had gevonden om al die bijzondere foto’s te rubriceren. Opeens bij al die foto’s moet ik opeens denken aan de doopdienst afgelopen zondag. Bij het laatste lied, ‘U zij de glorie’ schiet ik dan opeens vol, geen idee waarom, maar het voelde wel goed.

Kyrie eleison