herlezen 2,MULISCH
Sinds enige tijd hebben we met een groep vrienden een ‘literatuurclub’. Voor sommigen komt dat nogal elitair over, maar in ons geval klopt daar natuurlijk niets van. Voor de eerstvolgende bijeenkomst staat Mulisch genoteerd. Toen we het hadden over een keus voor een boek, moest natuurlijk ook Mulisch op het programma. Of je nu van deze schrijver hield of hem een verwaande dandy vond, het was nu eenmaal een zeer erkend schrijver geweest. Ik stelde voor om dan niet een van zijn bekende werken te lezen, maar een toch wat minder bekend werk van vijftig jaar geleden te nemen. Ooit las ik het voor mijn literatuurlijst op HAVO en later ook op de PA. Het was mee op aanbeveling van onze leraar Nederlands, de welbekende heer Ellen (H.B.J./Dick). Deze leraar publiceerde later een paar prachtige gedichtenbundels trouwens. Leraar Ellen, een kleine man, maar een grote geest, maakte mij in ieder geval attent op de ‘De zaak 40/61’. Ik was geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog en daar had dit boek ook mee te maken. Het zal waarschijnlijk in 1974 of 75 geweest zijn dat ik het voor de eerste keer heb gelezen. Indruk heeft het zeker gemaakt. Het exemplaar van toen kon ik helaas niet meer terugvinden in mijn boekenkast. Nu, 50 jaar na het proces tegen Aldolf Eichman heb ik het boek dus nog een keer herlezen. Ook nu heeft het weer een diepe indruk achtergelaten. Het verslag van Mulisch dat hij maakte over het proces tegen Eichman confronteert hem met veel levensvragen. Adolf Eichman was een ambtenaar van de Gestapo belast met het organiseren van de ‘Endlösung’. Na de oorlog kon hij ontsnappen aan de geallieerden door naar Argentinië te vluchten. In dat land leidde hij een teruggetrokken leven totdat de Mossad hem op het spoor kwam. Zo kwam hij uiteindelijk voor een speciale rechtbank in Jeruzalem. Mulisch confronteert zich met de ambtenaar Eichman. Hij bezoekt daarom zijn voormalige kantoor in Berlijn en ook Auschwitz. Sommige bladzijden gaan je door merg en been en zetten je ook zelf aan het denken. In deze tijd waarin populistische partijen een forse aanhang hebben, is ‘de zaak 40/61’ een boek om zeker te lezen of te herlezen. En intrigerend werk waarvan ik hoop dat er nog veel herdrukken zullen volgen.
Lang geleden had Suriname iets paradijselijks voor mij. Dat zal zijn geweest door het boekje ‘Dagoe, de kleine bosneger’. Ik heb daar echt zeer goede herinneringen aan. Bepaalt dus ook natuurlijk mijn beeld van land. Vreemd waren wel trouwens de verhalen over oom Henk, een broer van mijn moeder, die een plantage in Suriname had gehad. Zijn verhalen waren anders dan in Dagoe en Panokko. Later heb ik wel wat bijgeleerd. Inmiddels ook veel boeken over de slavernij gelezen, waaronder het geweldige boek van Cynthia Mc Leod (‘Slavernij en memorie’). Door al die verhalen heen blijkt het wel dat wij in Nederland een zeer ingewikkelde relatie hebben met dat verre land in Zuid-Amerika. Nog hoor ik de meester vertellen op de lagere school hoe dom het was dat de Nederlanders Nieuw-Amsterdam ruilden voor Suriname. Hoe dom kon je zijn, klonk daar in door. Maar ook dat was wel zeer gekleurd door een zeer foute beeldvorming.
Om dus ach en wee te roepen over Bouterse gaat mij te ver. Ik besef dat het een boef is, waarschijnlijk zelfs verantwoordelijk voor de december moorden en ook drugs smokkel. Maar de geschiedenis leert echt dat we ons in Nederland echt heel bescheiden moeten opstellen. De laatste week ben ik de biografie over Anton de Kom aan het lezen. Een zeer leesbare autobiografie over een zwarte verzetsstrijder. Zeer aan te bevelen voor een ieder die iets wil leren over de geschiedenis van Suriname. Het schaamrood komt soms gewoon spontaan op. En tegelijkertijd de vraag; en ik dan, hoe zou ik gereageerd hebben en hoe reageer ik vandaag op onrecht?
In de meivakantie heb ik daarom ook weer heerlijk gelezen. Omdat ik zo genoten heb geef ik ze door. Een recensie maakte me attent op ‘Het literaire aardappelschilgenootschap’. Ik heb de titel maar ingekort. Laat je echter niet weerhouden door de titel. Een prachtig en ook humoristisch boek, wat speelt in de tweede wereldoorlog. Er is zo goed weergegeven wat oorlog met mensen kan doen. Een aanrader.
Een één adem heb ik ook het boek van Suzanna Jansen uitgelezen. Misschien omdat ik uit Drenthe kom? Of vorig jaar met vrienden het gevangenismuseum in Veenhuizen heb bezocht? Of omdat ik Amsterdam zo’n bijzondere stad vind? Het zou allemaal kunnen, maar het was een aangrijpend verhaal over de voorouders van Suzanna Jansen. En natuurlijk is het bijzonder als je veel herkent. En dan echt van Veenhuizen tot en met Slotermeer. Lezen verruimt je blik en het doet daarom ook iets me jezelf. Wat is er nu mooier! Twee aanraders dus!
De zoveelste zou je kunnen denken. Weer een 
SAMEN
Tjerk de Reus heeft een boeiend portret geschreven over Lans Bovenberg. Kortweg gezegd, een van de belangrijkste economen van ons land. Het heet DE BALANS VAN BOVENBERG. Het geeft op een hele simpele manier inzicht in economie en ook hoe je als christen daar in staat (kunt staan). Een zeer aan te bevelen boek voor leerkrachten. Zij immers bereiden kinderen voor op het grote mensenleven. Alle kinderen gaan vroeg of laat echt een rol in de economie spelen. Het mooie is dat Bovenberg consequent Gods Woord in zijn achterhoofd heeft. Hij zegt dan ook dat economie iets heilzaams moet bewerkstelligen. “Daar ligt de verbinding met de Bijbel. Wie de kans krijgt zich op te sluiten in zijn egocentrische belang, verkommert en raakt verbitterd. Vreugde vinden in het dienen van anderen leidt juist tot zegen” einde citaat pg 12. Dat wat de economie moet bewerkstelligen moeten wij op school ook doen. Wat je doet, wat leerlingen later doen, moet relevant zijn en een steentje bijdragen aan het welzijn van mensen. Zo zei Jezus het ook.