IDFA en Bilderdijk

Tijdens het volgen van documentaires op de IDFA vallen er pauzes. Dat is prettig, want je kunt van de ene bioscoop naar de andere of ergens een kop koffie nuttigen. Gisteren moest ik van de Munt naar het EYE, een klein ritje op de fiets. Op de pont was het snijdend koud, maar wel heerlijk. Met mijn hoofd nog vol Václav Havel had ik daarna genoeg tijd over om es even te snuffelen in de OBA. De OBA aan het Oosterdok is een uniek gebouw met een prachtige collectie boeken, met vast wel iets over Bilderdijk. Die paar dichtregels houden me zo nu en dan toch nog bezig. Het was even zoeken, maar de boeken met nummer 853 gaven zo maar uitkomst. Een dikke pil met de titel “Gevleugelde woorden” was mij ter wille. Onder het kopje VERLEDEN staat de uitspraak van Bilderdijk. En ter verklaring staat erbij: “Er is een oorzakelijk verband tussen gebeurtenissen in het verleden en vandaag. De gedachte is uit het gedicht waarmee Willem Bilderdijk in 1811 afscheid nam van de Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen en Kunsten, in het algemeen taalgebruik overgegaan:

Wat verschijne,
Wat verdwijne, 
’t Hangt niet aan een los geval:
In ’t voorleden
Ligt het heden,
In het nu wat worden zal.”

 

Bilderdijk in Brinkman

Dan merk je opeens dat de uitspraak op zichzelf kan, maar in de strofe prachtig volgt op de dubbele punt. Na wat verder zoeken en de hulp van een aardige OBA-dame kwam ik terecht bij nummer 873. In de verzamelbundel uit 2006 onder de mooie titel “Leven, ach! Wat zijt gij toch?” kom ik erachter dat het hele gedicht te vinden is de verzamelde dichtwerken van Bilderdijk (Haarlem 1859), deel 9. Helaas zijn deze boeken niet in de OBA, daarvoor moet nog hogerop, de Koninklijke Bibliotheek bijvoorbeeld. Gelukkig staat er in genoemde bundel een uitgebreid fragment, met in de een na laatste strofe de prachtige zinnen: “Holland groeit weer! Holland bloeit weer….”  Ik lees verder over het leven en de filosofieën van Bilderdijk. Mythisch tijdbesef; zegt een geleerde die zich dieper dan diep in Bilderdijks gedachtenwereld heeft verdiept. Gelukkig komt de gedachte over ‘verleden, heden en toekomst’ ook voor buiten de wereld van calvinisten en christenen, een geruststelling. Ook de dichteres Vasalis en de schrijver Rosenboom huldigen hetzelfde idee. (Vasalis: “Er is geen kopje gebroken, of het valt nog en breekt.”) Het is een gedachte om mooi te kalligraferen, want ik kom door de korte OBA-studie erachter dat Bilderdijk fantastisch kon kalligraferen. Een hobby om nog weer eens op te pakken, bedenk ik. Al bladerend kom ik een bronzen beeld tegen van Willem Bilderdijk. En opeens bedenk ik mij, dat we twee weken geleden na ons bezoek aan ‘de Leonardo da Vinci’ tentoonstelling in het Teylers Museum in Haarlem, hebben gegeten bij Brinkman aan de Grote Markt. Daar stond warempel in de hal dat beeld. Ik blader in mijn fotoalbum op de telefoon en daar is hij weer. Toen even stilgestaan om een foto te maken, maar waar wij zaten te eten heeft misschien Bilderdijk uit het raam naar rumoer op de markt of bezoekers van de Bavo zitten kijken. Mijn verhaal over ‘verleden, heden en toekomst’ is rond; op naar de volgende documentaire.

Deze IDFA-dag begon met een film over de opvang van vluchtelingen in 2016, toen bondskanselier Merkel ruimhartig iedereen welkom heette. Opeens moesten allerlei plekken gevonden worden voor opvang en zo werden ook de leegstaande gebouwen van vliegveld Tempelhof in Berlijn omgetoverd tot een AZC. De documentaire volgt de Syrische Ibrahim, die bijna anderhalf jaar op Tempelhof wacht op een definitieve beslissing. Ondertussen leert hij de Duitse taal en gaat gebukt onder heimwee naar huis. Een ontroerend verhaal, wat ons een spiegel, zo groot als de bombastische ruimtes van het ooit in nationaal-socialistische tijden neergezette gebouw, voor houdt. ‘THF: Central Airport‘, ook hier zegt het verleden veel over het heden en vandaag geeft al veel prijs over hoe het er morgen zal uitzien.
Geen idee of Václav Havel ooit van Willem Bilderdijk heeft gehoord, waarschijnlijk niet. Maar de documentaire over Havels leven als president van Tsjechië (1993 – 2003) was indrukwekkend. Mijn ‘buurman in IDFA’ stootte me regelmatig aan met een daarbij horende opmerking. Na afloop verontschuldigde hij zich voor zijn vrijpostige gedrag, maar we waren het er over eens dat we ‘een juweeltje’ hadden gezien. Op Wikipedia staat het volgende: “Burger Havel  (Citizin Havel) is een uitzonderlijke documentaire, gemaakt door huisvriend Pavel Koutecký, die dertien jaar lang de president met de camera in zijn werkzame en persoonlijke leven mocht volgen, tot in de slaapkamer toe. Dat was wel op voorwaarde dat de beelden pas vijf jaar na afloop van Havels presidentschap voor het eerst zouden worden vertoond. Koutecký maakte het einde van zijn filmproject overigens niet meer mee, hij overleed in 2006 bij een ongeluk.” Het verleden leert ons in deze documentaire wel heel veel voor vandaag. Je kunt deze film trouwens op internet bekijken, zeer aanbevelenswaardig (volg deze link).
Na mijn tussenstop bij de OBA en een simpele pasta, op naar Tuschinski. In de prachtige grote zaal werden we zelfs welkom geheten door de IDFA-directeur. ‘Anniversary of the Revolution‘ was een bijzondere belevenis. Een gereconstrueerde documentaire uit 1917 over de Russische revolutie. Omdat het een ‘stomme’ film is, was er live-muziek en zelfs een koor. Korte stukjes zwart-wit film afgewisseld met borden tekst; marcherende soldaten, leiders van de revolutie en ook beelden van kapotgeschoten gebouwen. Hopelijk is deze film ook nog eens te zien op 2Doc.
En voor de liefhebbers, IDFA is tot en met zondag!

Anniversary of the Revolution